سلسله بحث های مربوط به انسان و اکوسیستمها(محیط زیست)/ اثرات محیط زیستی فعالیتهای انسانی

تالیف:دکتر سلطانی نژاد -

سلسله بحث های مربوط به انسان و اکوسیستمها(محیط زیست(/ اثرات محیط زیستی فعالیتهای انسانی

     

فعالیتهای انسانی و سلامت سیستمهای اکولوژیکی:

خلاصه فصل:

        افزایش مصرف انرژی در سیاره زمین و بالا رفتن ظرفیت تولیدات کشاورزی در مواجه با رشد فزآینده جمعیت انسان از مهمترین وظایف اجرائی هستند که امروزه انسان و محیط زیست با آنها روبرو است.

هدف واقعی این فصل، ارائه اطلاعاتی است که به خواننده بگوید:

1-   چگونه رشد تصاعدی جمعیت انسان بر اکوسیستم ها(سیستم های بیولوژیک) اثر می گذارد؟

2-   چگونه فعالیت های انسانی ظهور و بروز آفت های خطرناک و عاملهای بیماری زا را افزایش می دهد؟

3-   به چه نحوه اثرات مواد شیمیائی بسیار سمی در بدن انسان و موجودات زنده(magnify) چند برابر می گردد؟

4-   یا اینکه چگونه مواد و ترکیبات زنده و غیر زنده در چرخه سیستمهای بیولوژیک و اکولوژیک و همچنین اقلیم جهانی با تغییر روبرو می شوند؟

5-   نهایتاً این فصل به شما اطلاعاتی می دهد، که برای کاهش آلام محیط زیستی و جلوگیری از تخریب سامانه ها و سازه های حیات، به راه حل های سبز    (green solution) بیاندیشید.

 

مقدمه:

بخوبی می دانیم که انسانها در اکوسیستم ها زندگی می کنند.

سیستمهای بیولوژیکی که در مقیاس های فضائی فراوان و متفاوتی در جای جای کره زمین وجود دارند، این سیستمها می توانند از یک جنگل ساده شروع شده و به یک ابر اکوسیستم در کل سیاره زمین ختم شوند.(تون سند و دیگران 2003)

واقعیت این است که نظامهای اکولوژیک طبیعی بصورتی دینامیک(پویا) و بر اساس ورودیها و خروجیهای متعادل شده(بالانس گشته)، استحصال یافته و بادوام می گردنند.

تمام سیستمهای اکولوژیک توسط همان فرآیندی که در بالا توضیح دادم تحت کنترل هستند، ناهنجاریها و مزاحمت های انسانی و حتی طبیعی نیز تحت سیطره و کنترل فرآیند فوق است.

بدین ترتیب همه سیستمهای اکولوژیک از خورد تا کلان(جنگل و کل سیاره زمین)، با تبعیت از فرمانهای درونی خود انگیخته، به صورت محسوس و نامحسوس تحت کنترل مداوم طبیعت حیات، زندگی می کنند.

در این میان و در واقع در این هیاهوی بیولوژیکی انسان با هوشترین، برنامه ریزین و موفق ترین موجود زنده ایست که در عرصه زمین و بر همه سامانه های فیزیکی آن مسلط است .

بر اساس شواهد عینی رشد جمعیت این گونه حیوانی(انسان) در حال حاضر، در جهان بطرز غیر قابل باوری  بالا است.

این وضعیت فشارهای مضاعفی بر تقاضای انرژی در حال و آینده می گذارد. و نیز باعث می گردد که استخراج  بیشتری از منابع غیر قابل تجدید صورت گرفته و منابع تجدید پذیر نیز تحت فشارهای بیشتری قرار گیرند.

بنابراین ما امروزه شاهد طرح های استراتژیک در سطوح ملی و بین المللی هستیم که اهداف آنها بصورت مستقیم یا غیر مستقیم بر اکوسیستمها اثر گذاشته و باعث تغییرات وسیع در آنها می گردند.

این وضعیت نشان می دهد که  طرح ها و برنامه ریزیها بایدبصورت بسیار منطقی و منظمی سازمان بندی شود که کوچک ترین تغییرات را بر سیستمهای حیات بگذارند.

ولی  به طرز شگفت انگیز و غیر قابل باوری مشاهده می کنیم که با اجرای این طرحها، اکوسیستم ها دچار تغییر می شوند.

این مهم بخاطر آن است که فرآیندهائی که در اکوسیستمها وجود دارند، در ارتباط با دست کاریهای با منشاء انسانی، با هم دیگر وارد واکنش شده و بر هم اثر می گذارند و بدین ترتیب رفتار اکوسیستمها دچار تغییر می گردد.

مکانیزم این تغییرات تا کنون بخوبی درک نشده است.

لذا، عکس العمل اکوسیستمهای آزار دیده، مشکلات محلی، منطقه ای و حتی بین المللی که با سلامت انسان و محیط زیست همراه هستند را بدنبال دارد.

هدف این نوشتار، بحثی جدید خواهد بود که عمدتاً موارد ذیل را در بر می گیرد:

1-   آلودگی هوا و اثرات آن بر انسان و محیط زیست.

2-   کنترل آلودگی هوا.

3-   مشکلات ناشی از آفت کشها در کشاورزی و پایداری آنها در محیط زیست.

4-   اثرات مستقیم آفت کشها بر سلامت انسان و معرفی روشهای جایگزین.

5-   ارتباط بین آلودگی محیط زیست و بیماریها.

6-   جنبه های سم شناسی  آلودگی آب.

7-   بیماریها و مسمومیت های غذائی بعلاوه اقدامات پیش گیرانه و محافظتی.

1)آلودگی هوا:

انسان در طول تاریخ زندگی زمین خود، از همان زمانیکه بصورت گله ائی در بیابانها و جنگل های زمین زندگی می کرد، برای امرار معاش و گرم نگهداشتن خود از چوب جنگل، ذغال و حتی نفت و سپس سوخت هسته ای استفاده کرده است و این وضعیت تا کنون ادامه دارد.

بخوبی می دانیم که ذغال سنگ و نفت هر دو تمام شدنی و آلوده کننده محیط زیست نیز هستند.

بشر از میانه قرن نوزدهم تا اواسط قرن بیستم با سوزاندن و مصرف سوخت های فسیلی و سایر عملیات جنگل زدائی، در حدود 10¹⁰X9 تن دی اکسید کربن(CO₂) روانه اتمسفر کرده است.(تون سند و دیگران 2003 میلادی).

از سال 1950 نیز به مقدار 10¹⁰X9 تن دی اکسید کربن(CO₂) بر میزان فوق اضافه شده است.( 10¹⁰X9 + 10¹⁰X9 = 10¹⁰X18)

اتمسفر بزرگترین انبار و استخر نیتروژن(%78.08 ( سیاره زمین نیز محسوب می گردد.

مقدار زیادی اکسیژن (%20.95) نیز تولید می کند، البته مقدار کمی هم دی اکسید کربن(%O.O3) در جو وجود دارد.

بعلاوه همه موارد فوق، مقدار آرگون(%0.93)، همراه با مقدار ناچیزی هیدروژن نیز در اتمسفر پیدا می شود.

متان و میزان بسیار کمی از گازهای نادر هم در اتمسفر وجود دارند. در واقع مقدار دی اکسید کربن موجود (%0.03) در اتمسفر منبع و منشاء کربنی است که تمام موجودات فتوسنتزی از آن استفاده می کنند.

غلظت دی اکسید کربن از PPM280 به، در حدود PPM370 افزایش یافته است و پیش بینی می شود که این میزان تا سال 2100 به PPM700 برسد.

در نتیجه این عمل درجه حرارت فعلی زمین که در حال حاضر به میزان 0.6 درجه سانتی گراد گرمتر از دورانهای قبل از صنعتی شدن می باشد، پیش بینی شده است که این درجه حرارت تا سال 2100، به میزان 5.8-1.4 درجه سانتی گراد گرمتر شود.

از طرف دیگر آب باران که PH معادل 5.6 دارد ولی بخاطر آلاینده هائی همچون SO₂, NOx که با اکسیژن و آب واکنش نموده و باران اسیدی(Acid rain) تشکیل می دهد، PH آب باران را به کمتر از 5 رسانده اند.

2)اثر گلخانه ائی و گرمای جهانی:

امروزه بخوبی مشخص شده است که علت اصلی افزایش میزان دی اکسید کربن در اتمسفر، در واقع استفاده از سوخت های فسیلی و قطع درختان و سوزاندن جنگل های حاره ائی برای وسعت بخشیدن به زمینهای کشاورزی و استفاده از چوب بوده است.

لذا با قطع درختان جنگل و جایگزین کردن آنها با محصولات کشاورزی و سایر علف ها و موجودات ناشی از توالی ثانویه، آنها قادر نخواهند بود که مقدار اضافی CO₂ تولید شده توسط سوخت های فسیلی را بخوبی جنگل های حاره ائی جذب کنند.

بدین ترتیب است که میزان CO₂ در جو افزایش می یابد، لذا، این گونه می توان بیان کرد که افزایش CO₂ در نواحی حاره ای و جنب حاره عمدتاً بخاطر تغییراتی است که در استفاده از زمین صورت می گیرد، ولی افزایش CO₂ در نیمکره شمالی اساساً بعلت سوزاندن بیش از حد سوخت های فسیلی است.

گزارش برنامه محیط زیستی سازمان ملل در سال 1993 نشان می دهد که در سال 1980 به میزان 1481.10⁶ تن کربن بعلت استفاده از سوخت های فسیلی در نیمکره شمالی در هوا پرتاب شده است در صورتیکه فقط به میزان 112 تن کربن بواسطه جنگل زدائی بوده است.

امروزه استرالیا، کانادا و ایالات متحده هر نفر سالانه به میزان 3 تن کربن در هوا انتشار می دهند.

البته گزارشهای دیگری وجود دارد که نشان می دهد پوششهای علفی مناطقی از سیاره زمین بواسطه استفاده از دی اکسیدکربن اضافه در جو، بارور شده و بدین ترتیب مقدار قابل ملاحظه از کربن در توده زنده گیاهی مورد استفاده قرار می گیرد.(کک لکتر و دیگران 1999).

در طول روز تشعشع خورشیدی سطح زمین را گرم می کند، و سپس گرمای حاصل از سطح زمین عمدتاً در شکل اشعه مادون قرمز به اتمسفر تشعشع می شود.

دی اکسید کربن و بخار آب بخش اعظمی از اشعه مادون قرمز که از زمین منعکس می شود را در اتمسفر جذب کرده و مجدداً به زمین برگشت می دهند.

این مکانیزم پدیده ای طبیعی است که مسئول گرم کردن اتمسفر زمین می باشد و اگر این پدیده وجود نداشته باشد درجه حرارت سطح زمین 18- درجه سانتی گراد خواهد بود.

انقلاب صنعتی غلظت دی اکسید کربن و سایر گازهای آلاینده را (CFC₃, O₃, NO_x) که همگی اشعه مادون قرمز را جذب می کنند، افزایش داده است.

این وضعیت در جو زمین همانند یک گلخانه عمل می کند بنحوی که این گازها از فرار اشعه مادون قرمز به داخل جو جلوگیری کرده و بدین ترتیب درجه حرارت سطح زمین بالا می رود.

مطالعات متعددی وجود دارد که نشان می دهد در اواخر قرن بیست و یکم غلظت دی اکسید کربن در اتمسفر به دو برابر خواهد رسید و در چنین حالتی میانگین درجه حرارت سطح زمین در حدود 2 درجه سانتی گراد افزایش خواهد یافت.

بدین ترتیب با افزایش1.3 درجه سانتیگراد در درجه حرارت زمین، یخ های قطبی آب شده و سطح آب دریاها 100 متر بالا می آید، که نهایتاً منجر به ایجاد سیلاب در حدود 150 کیلومتر در اطراف سواحل ایجاد می گردد.

نقطه مهم دیگری که در مورد گرمای جهانی مطرح است عبارتند از اینکه هم اکنون عواقب و پیامدهای گرمای جهانی بخوبی مشخص نشده است.

انسان دقیقاً نمی داند که چه اتفاقات و ناهنجاریهای محیط زیستی دیگری ممکن است سیاره حیات را بواسطه این گرما تهدید کند.

صادقانه بگویم راه حل ساده ای در این خصوص وجود ندارد. البته مکانیزم های متعدد خودگردان اصلاح گری وجود دارد که ممکن است بدلیل فشارهای مضاعف خود انگیخته ای روند طبیعی اطلاعات را با مشکل مواجه کند.

لذا به نظر می رسد بهترین راه حل مشکل گرمای جهانی پیشگیری از تولید و انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای در جو باشد.

3- باران های اسیدی و تخریب لایه ازون:

اکسیدهای سولفور و نیتروژن آلاینده های اتمسفری هستند که با سوزاندن چوب، ذغال سنگ و سایر سوختهای فسیلی برای تولید برق در نیروگاه ها رها می شوند.

این گازها با آب موجود در اتمسفر ترکیب شده و تشکیل اسیدسولفوریک و نتیریک می دهند و سپس در سطج زمین رسوب داده می شوند. این اسیدها PH آب باران را که 6.5 است به کمتر از 5 می رسانند.

بدین ترتیب باران اسیدی آبهای اکوسیستم های آبزی را اسیدی کرده و موجودات زنده این چنین اکوسیستم ها را در خطر جدی قرار می دهند.

بعنوان مثال: در PH کمتر از 4 تا 4.5 غلظت آلومینیوم، آهن و منگنز سمی شده و برای آبزیان مخصوصاً ماهیها بسیار خطرناک خواهد بود که منجر به مرگ ماهیها در چنین اکوسیستمهای می گردد.

مشکل دیگری که وجود دارد در واقع انرژی است که در قسمت پائین استراتسفر وجود دارد. این لایه با جذب اشعه ماوراء بنفش و سایر اشعه های مخرب کیهانی زمین را محافظت می کنند.

مطالعات ماهواره ای نشان می دهد که لایه ازون از سال 1975 تخریب شده است. نازک شدن این لایه در قطب جنوب مشهود است و در واقع زمستان سرد قطب واکنش بین ازون و تخریب آن به اکسیژن را میسر می سازد.

در سال 1985 برای اولین بار سوراخی در لایه ازون در طول جنوبگان مشاهده گردید که بعدها تا استرالیا، نیوزلند و جنوب امریکا امتداد یافت.

دانشمندان می گویند تخریب لایه ازون بواسطه تجمع مواد شیمیائی CFC است. این مواد بعنوان مواد خنک کننده در یخچالها و پرتاب کننده آئروسلها بکار می روند.

این مواد شیمیائی (CFCها) در استراتوسفر با ازون ترکیب شده و آنرا به اکسیژن تبدیل می کند و در تعاقب این عمل طیف وسیعی از واکنشهای شیمیائی با کلر ایجاد شده و با سایر مولکولهای ازون در شکل یک واکنش زنجیره ائی کاتالیزوری وارد واکنش می شود.

شواهد متقن دیگری وجود دارد که نشان می دهد ؛ NO_x تولید شده توسط هواپیماهای مافوق صوت به طرز گسترده ای باعث تخریب لایه ازون می گردند.

لذا با تخریب لایه ازون ناهنجاریهای وسیعی در سلامت انسان و اکوسیستم ها ایجاد می شود.

افزایش سرطان پوست برای انسانها و اثرات منفی بر موجودات تک سلولی گیاهی(فیتوپلانکتون) اکوسیستم های آبزی بعضی از موجودات غیر آبزی را می توان نام برد.

تجمع ازون در اتمسفر پائین بدلیل اکسیداسیون آلاینده های همانند منواکسید کربن، هیدروکربنهای صنعتی، گازهای نیتروژن و متان می تواند برای گیاهان و سایر سامانه های زنده حیات سمی باشد.

آلودگی هوا و مشکلات بهداشتی مرتبط با آن:  

   امروزه عمدتاً در کشورهای در حال توسعه صنعتی نگرانیهای فزآینده ای در خصوص تائید سلامت مردم که بواسطه مواد شیمیائی هوابرد، وحشتناک فوق العاده سمی که توسط وسائط نقلیه موتوری و فرآیندهای مختلف صنعتی در هوای شهرها انتشار می یابد، وجود دارد.

حتی کشورهای پیشرفته صنعتی از آزار فوق بی بهره نمی باشند. تنها در سال 1987 به میزان 1.2 میلیارد کیلوگرم آلاینده های بسیار سمی و خطرناک توسط صنایع در هوای شهرهای ایالات متحده انتشار یافت.

از میزان فوق 107 میلیون کیلوگرم مواد شیمیائی خطرناکی بودند که می توانستند سرطانزا و عامل نقص عضو جنین در زمان تولد و نقائص ژنتیکی باشند.

مواد سمی دیگری نیز وجود دارند که باعث ناهنجاریهای گسترده ای در بهداشت و سلامت مردم می شوند.

برخی از گزارشات دلالت بر این موضوع دارد که سالانه میزان 2.2 میلیارد کیلوگرم از انواع آلاینده ها تنها در هوای آیالات متحده انتشار می یابد.

سالانه مقدار آلاینده فوق که در هوای شهرهای امریکا انتشار می یابد قادر است در حدود 2000 مرگ مرتبط با سرطان را در سال ایجاد نماید.

اثرات بهداشتی بوجود آمده توسط میزان بالای منواکسید کربن در هوای شهرها باعث تضعیف حافظه، عدم تمرکز حواس، خوب فکر نکردن، گیج بودن، عدم هوشیاری و نهایتاً مرگ را می توان نام برد.

رشد ناقص یا اختلالات رشد و نارسائی های ذهنی در ارتباط با رشد جنین که بواسطه استنشاق هوای آلوده و منواکسید کربن بوجود می آید نیز گزارش شده است.

دی اکسید نیتروژن باعث التهاب، سوزش ریه ها گشته و قادر است برونشیت ها و ریه ها را ملتهب کرده و حساسیت نسبت به امراض تنفسی میکروبی و ویروسی را افزایش دهد.(مونسه و ردواچ 1985)

ذرات معلق موجود در هوای شهرها که توسط گرد و خاک طبیعی و دوده های سیاه ناشی از تردد دیزل ها منتشر می گردد باعث بوجود آوردن امراض تنفسی در شهروندان می گردد.

این مهم هم اکنون در کشورهای در حال توسعه، نمونه بارز آلودگی هواست.

از تعداد 41 شهر که توسط سازمان جهانی بهداشت رصد شده اند، تعداد 37 شهر زیر استاندارد سازمان بهداشت جهانی بوده اند.

در کویت، دهلی نو، پکن ذرات معلق در سال 1990، پنج برابر استاندارد گزارش شده است و در دهلی نو در همان سال تعداد روزهای آلوده 294 روز بوده است.

این وضعیت در تهران بسیار خطرناکتر از آن چیزی است که بشود آنرا ذکر کرد.

بررسی ها نشان می دهد که آلاینده های همانند منواکسیدکربن و ذرات معمولاً در روزهای آلوده چندین برابر استاندارد است و تقریباً در اکثر روزهای سال(فراتر از 300 روز) هوای این کلان شهرها با انواع آلاینده ها حقیقتاً آلوده است.

علل عمده این ناهنجاری در تهران بزرگ عبارتند از:

1-   جمعیت زیاد.

2-   فراوانی بیش از حد خودرو.

3-   ساختار نامناسب شهر.

4-   مصرف بیش از حد انرژی.

5-   آگاههای فوق العاده پائین شهروندان در سطوح مختلف در ارتباط با حفاظت از محیط زیست.

6-   نبود فضای سبز برای جذب آلاینده های هوا.

7-   عدم برنامه ریزی جامع شهری.

8-   موقعیت ناگوار توپوگرافی منطقه.

را می توان نام برد.

هر یک از موارد هشت گانه فوق سهم معنی دارای را در تولید آلودگی هوا در تهران بر عهده دارد.(رجوع شود به مقاله کنترل آلودگی هوا در همین سایت)

کان ون در سال 1985 تخمین زد که هزینه های مرتبط با آلودگی هوا در آیالات متحده سالانه بیش از 40 میلیارد دلار در بهداشت و فقدان بهره وری بوده است.

بهر تقدیر آلودگی هوا در هر شهری از سیاره زمین علاوه بر مرگ و میرهای فراوان و ناخوشی های مختلف سالانه قادر است میلیاردها دلار برای سیستم های حیات هزینه ایجاد کند.

آلودگی هوا قادر است مشکلات جدی بهداشتی نیز ایجاد نماید.

در امریکا 94 درصد از امراض تنفسی مربوط به هوای آلوده است و یک سوم هزینه های خانوار مربوط به آلودگی هوای داخل منازل مسکونی است.

اصطلاح سندرم(SBS) بیماری های مرتبط با داخل منازل مربوط به اثرات حاد بهداشتی وناراحتی های است که مرتبط است با مدت زمانی که مردم در داخل خانه ها هستند ولی ناراحتی ویژه ای یا علت عمده ای برای سندرم (SBS)فوق غیر قابل شناسائی است.

امراض مرتبط با ساختمان علائم ناراحتی های قابل تشخیصی هستند که می شود آنها را براحتی تشخیص داد.

sick building syndrome

این امراض بصورت مستقیم در ارتباط با آلاینده های هوا برد ساختمانی مرتبط هستند. اغلب مردم از آلودگی هوای بیرون از منازل آگاهی دارند و خسارت های ناشی از آلودگی هوا بر بهداشت مدنظر قرار می دهند ولی متاسفانه از آلودگی هوای داخل منازل آگاهی و درک درستی ندارند، در صورتیکه این نوع آلودگی می توانند اثرات قابل ملاحظه ای بر سلامت افراد داشته باشند.

بطور کلی مطالعات در خصوص آلاینده های هوا در سطح انسانی(روی انسان) دلالت  بر آن دارد که سطوح هوای داخل منازل توسط آلاینده های زیادی ایجاد می شود و معمولاً 2 تا 5 برابر بیشتر از سطوح آلاینده های هوای خارج از منازل است.

مطالعات علمی نشان می دهد که آلودگی هوای داخل منازل که مرتبط با سندرم(SBS) امراض ساختمانی هستند بقرار ذیل هستند:

1-   افرادیکه بیشتر زمان در داخل منازل صرف می کنند و معمولاً از ناراحتی های حاد مانند سردرد شکوه دارند.

2-   سوزش چشم، بینی و گلو.

3-   سرفه خشک و خارش پوست.

4-   گیجی به حالت تهوه.

5-   مشکل در تمرکز حواس.

6-   خستگی.

7-   حساسیت به بو.

اغلب شکوه کننده گان از ناراحتی های فوق به محض خارج شدن از منزل و ترک ساختمان ناراحتی قابل ملاحظه ای ابراز نکرده و سلامتی خود را باز می یابند.

علل سندرم(SBS) بیماری ساختمان می تواند نبود تهویه مناسب یا آلاینده های شیمیائی باشند که از منابع داخل ساختمان یا هوای خارج مشتق شوند و یا آلاینده های بیولوژیکی باشند مانند باکتریها، گرده ها، ویروس ها و سایر موجودات ذره بینی دیگر.

این نوع از علم در اصطلاح علمی آن زیست شناسی موجودات موجود در هوا، زیست شناسی هوازی aerobiologyنام دارد.

این آلاینده های بیولوژیک ممکن است در آبهای راکدی که در حفره های ساختمانها ؛

رطوبت دهنده ها و سایر بطری های آب، مواد عایق، قالی چه های موجود در منازل و سطوح کف اتاق ها وجود دارد.

بعضی اوقات مدفوع حشرات و پرندگان نیز می تواند منبع آلاینده های بیولوژیکی باشند.

علائم فیزیکی مرتبط با آلاینده های بیولوژیکی در انسان عبارتند از:

سرفه، تنگی سینه، تب، لرزش، دردهای ماهیچه ای و آلرژی هائی از قبیل التهاب غشائی مخاطی و انقباض قسمت بالای سیستم تنفسی.

مصرف قارچ های سمی معمولاً منجر به واکنش های آلرژیکی از قبیل مشکلات حاد تنفسی، اختلال حافظه و نقصان شیمیائی، سرگیجی و علائم آنفولانزا و نهایتاً خونریزی در ریه ها را بهمراه دارد.(بورگی و دیگران 1991).

کنترل آلودگی هوا:

1-   تثبیت انتشار آلاینده های هوا و استاندارد کردن آنها مطابق با ظرفیت برد هوای پاک، مستلزم تلاشهای ملی، منطقه ای و بین المللی خواهد بود.

2-   پذیرش تغییرات در نوع و روش زندگی خانواده گی و فردی و هم چنین فرآیندهای مختلف صنعتی بخش مهم دیگری از کنترل آلودگی هوای شهرها محسوب می گردد.

3-   نگرانیهای فزآینده نیز در خصوص تغییرات اقلیمی و خطرات سلامت انسان ناشی از آلاینده های مختلف هوا، وجود دارد و این نگرانیها ضرورت تقاضا برای تکنولوژی های کنترل آلودگی هوا را مضاعف می نماید.

استفاده از سوختهای جایگزین به منظور کنترل و کاهش آلودگی هوا نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.

واقعیت این است که در کلان شهرهای بزرگ جهان(پکن، کوالالامپور، تهران و ...) مسئله کنترل آلودگی هوا با تکنولوژیهای موجود نامیسر است و دلیل عمده آن مربوط به فراهم نساختن  زیرساخت های جامع شهری است.

مسائلی از قبیل موقعیت های توپوگرافیک(پستی و بلندی)، ناموزون و نامتعادل بودن مسائل جمعیتی (مهاجرت و غیره) بیمار بودن ساختار حمل و نقل ومصارف مهندسی نشده انرژی، ساخت و سازهای نامربوط و بدون برنامه ریزی شده شهری، وجود صنایع مختلف آلاینده در اطراف کلان شهرها و نهایتاً ضعیف بودن فرهنگ محیط زیستی لایه های مختلف انسانی، همگی باعث گردیده که آلودگی هوا در این گونه کلان شهرها ایجاد، تشدید و تداوم یابد.

در صورتیکه بخواهیم مشکل آلودگی هوا را در کلان شهرهای فوق حل نمائیم در ابتدای امر باید به تشکیل کمیته مدیریتی کارآمد و تام الاختیار اقدام نموده و بر اساس راهکارهای کمیته فوق اقدامات کنترلی و پیشگیرانه لازم را مدنظر قرار دهیم.

این کمیته می تواند در قالب های ذیل اقدامات اساسی و همه جانبه انجام دهد:

1-   تعدیل و تثبیت جمعیت کلان شهرها.

2-   منطقی و مناسب کردن تعداد وسائط نقلیه در حال تردد.

3-   به سامان کردن زیرساخت های حمل و نقل شهری و عمومی.

4-   پیشگیری و کنترل ساخت و سازهای بی رویه و بر حذرشدن از مجوزهای ساخت و ساز در مناطق درگیر آلودگی هوا.

5-   بیرون راندن و تعطیل کردن کلیه صنایع آلاینده و مزاحمی که در اطراف کلان شهرها واقع هستند.

6-   گسترش و بروز کردن گذرگاه ها، جاده ها و راه های اصلی و فرعی موجود در کلان شهرهای آلوده.

7-   استاندارد کردن مخازن و موتورهای سوخت که در ایجاد سرمایش و گرمایش در منازل و فعالیت های صنعتی ثابت بکار میروند.

8-   تعطیل و با خاک یکسان کردن فرودگاه های نظامی و غیر نظامی مستقر در درون شهرها.

9-   اجباری کردن آموزشهای همگانی مربوط به حفاظت از محیط زیست از مهد کودک تا عالی ترین درجات علمی(درگیر کردن کلیه مراکز آموزشی، پرورشی با تعلیمات حفاظت از محیط زیست)

10-                                                   گسترش و نگهداری فضای سبز در کلان شهرها و ایجاد کمربندهای سبز حفاظتی-محیط زیستی در اطراف شهرها.

11-                                                   وادار کردن کلیه نهادهای قانون گذار برای تدوین قوانین مستحکم حفاظت از محیط زیست.

12-                                                   فعال کردن حوزه قضائی و تشدید مجازات مجرمین در حوزه حفاظت از محیط زیست.(آلوده کننده گان هوا، خاک و آب از بین بردن پرندگان، درختان و حیوانات، زمین خوران، کوه خوران و معادن خوران)

13-                                                   دریافت کمک های بین المللی برای اجرای پروژه های مربوط به حفاظت محیط زیست(پیشگیری و کنترل آلودگی  هوا)

14-                                                   گسترش علوم و تحقیقات محیط زیستی به منظور ابداع و اختراع تکنولوژِهای نوین مربوط به پیشگیری از آلودگی در زمینه هوا و سایر حوزه های محیط زیستی.

15-                                                   جمع آوری و بازیافت کردن کلیه خودروهای آلاینده و فرسوده به عنوان بخشی از حل مشکلات و معضلات مربوط به کنترل آلودگی هوا در شهرها.

16-                                                   فراهم کردن وسائط نقلیه فاقد آلایندگی(دوچرخه، موتور و ماشین های برقی).

17-                                                   تشویق کردن مردم به پیاده روی به جای استفاده از خودروهای شخصی در مسیرهای کوتاه.

18-                                                   منطقی کردن مصارف  منابع طبیعی توسط ثروتمندان(انرژی، جابجائی و...) به منظور کنترل و جلوگیری از ایجاد آلودگی در هوا.

19-                                                   فعال کردن رسانه های بیداری، گفتاری و شینداری در جهت ترویج و گسترش آگاههای محیط زیستی شهروندان در ارتباط با حفاظت از محیط زیست.(هوای پاک).

20-                                                   جلوگیری از تخلفات مرتبط به معاینه فنی خودروها و پاسخگو کردن نیروهای بازدارنده وسائط نقلیه موتوری دودزا و فرسوده.

21-                                                   ممنوع کردن رفت و آمد موتورهای بنزینی و دیزلی.

22-                                                   اجباری کردن هزینه های دولتی در خصوص اصلاح سیستم حمل و نقل شهری.

23-                                                   کاربردی کردن تحقیقات محیط زیستی و استفاده کردن از خدمات محقیقین و متخصصین محیط زیست در زمینه های مربوط به حفاظت از هوا.

24-                                                   ایجاد کانال های تلویزیونی ویژه در ارتباط با اهمیت و ضرورت حفاظت از محیط زیست.

25-                                                   اصلاح ساختار سوخت در حمل و نقل و صنایع.

26-                                                   اخذ مالیاتهای محیط زیستی از کلیه محصولات تولیدی و اختصاص آن به ترمیم ناهنجاریهای محیط زیستی در صنعت مربوط.

27-                                                   استاندارد کردن بنزین.(نظرات مصرف کننده گان)

واقعیت این است تکنولوژیهای توسعه یافته امروزی که بر کنترل آلودگی هوا تمرکز دارند.

علی رغم اینکه سالانه میلیاردها مقدار پول رایج کشورها در ارتباط با ساخت و بروز کردن آنها هزینه می شود، بدلایل متعدد عینی از کارآمدی لازم برخوردار نمیباشند.

راستی اگر معاینه فنی خودرهای موجود در کلان شهرها، بدون نقض است و اگر فیلترهای نصب شده در دودکش های صنایع ثابت خوب عمل می کنند، پس چرا کلان شهرها در اکثر اوقات سال دچار آلودگی هوا هستند؟

به نظر می رسد مجموعه ائی از ناهنجاریهای که متجاوز از 20 مورد قدرتمند تخریبگر هوا می باشند در تولید، پایداری و تداوم آلودگی هوا نقش اساسی دارند و به جرات می توان گفت که با برخورداری از یک خرد جمعی و مدیریت تلفیقی که در غالب کمیته ای راهبردی قابل انجام است، بتوان معضل آلودگی هوا را در کلان شهرها حل و فصل نمود

آفت کش ها و آلاینده های ارگانیک پایدار:

واقعیت این است که موفقیت عملیات کشاورزی امروزه در تغذیه بخشی از مردم جهان بدون کاربرد آفت کشها میسر نبوده است.

سموم کشاورزی اساساً آلاینده های پر خطری هستند ولی منافع حاصل از آنها در جهت کشتن آفات کشاورزی واقعیتی انکار ناپذیر است.

لذا اگر ما ممنوعیت همه جانبه کاربرد آفت کشها را می خواهیم باید خودمان را آماده پذیرش انواع آفت کشاورزی(علف های هرز، حشرات ناقلان بیماری) در انواع محصولات کشاورزی بنمائیم.

آفت کشها سموم بسیار خطرناکی هستند(Hazardous) که علاوه بر مسمومیت تصادفی، سوء استفاده می توانند خطرات قابل ملاحظه ای بر محیط زیست و سایر موجودات زنده غیر هدف داشته باشند.

طبقه بندی آفت کشها:

آفت کشها بر اساس اهداف عملکردی روی آفتهای مورد نظر بصورت ذیل طبقه بندی  شده اند:

1-   قارچ کشها.

2-   جلبک کش ها.

3-   علف کشها.

4-   حشره کشها.

5-   جوندگان کشها.

6-   پرندگان کشها.

7-   کرم کشها.

8-   کنه کشها.(مورچه، شپش، کنه، سار، انواع آفات گندم و انواع آفات محصولات غذائی)

هر کدام از آفت کشهای فوق به ترتیب برای کنترل آفاتی از قبیل قارچ(قارچهای مضر)، جلبک، علفهای هرز، انواع حشرات موریانه ای، حشرات بالدار، کرمها، پرندگانی که به محصولات کشاورزی حمله می کنند و جوندگان(خرگوش و ...) بکار می روند.

گسترده ترین آلاینده آفت کشی که برای کنترل آفات و علف های هرز محصولات کشاورزی استفاده می شود در واقع علف کشهای هستند که علاوه بر، از بردن علف های هرز آفات هدف، قادرند جنگل و سامانه های زنده آنرا و انسانها را نیز آلوده کنند.

لذا لازم است کشاورزان در استفاده از این آفات کش رعایت کامل احتیاط را نموده و    حتی الامکان جایگزینی مناسبی برای آن در نظر بگیرند.

آفات کشها به لحاظ شیمیائی در سه طبقه خاص قرار می گیرند:

1-   آفت کشهای کلرینه (بر مبنای هیدروکربنهای کلرینه Chlorinated hydrocarbons) و کلریزهای ارگانیک(Organochlorines) این آفت کشها به لحاظ شیمیائی خیلی کند تجزیه شده لذا قادرند به مدت بسیار طولانی در محیط زیست باقی بمانند.

بعنوان مثال دیال دیرین، کلردان، آل دیرین و هپتاکلر را می توان نام برد.

2-   آفت کشهای فسفاته بر مبنای فسفاتهای ارگانیک یا ارگانوفسفاتها.(Organophosphates)

این آفت کشها برای انسان و سایر موجودات پستانداران بزرگ فوق العاده سمی بوده و بمدت طولانی در محیط زیست باقی می مانند.

مانند پاراتیون، ملاتیمت و تری کلروفون را می توان نام برد. 

3-   کرباماتها یا ترکیبات کرماتی (Carbamate Compounds)

این ترکیبات برای انسان و موجودات پستاندار خارج از حد معمول و بسیار خطرناک خواهند بود.

البته طبقه بندی دیگری هم توسط سازمان بهداشت جهانی توسعه شده است وجود دارد و بر اساس خطرات حادی که برای سلامت انسان مدنظر قرار می گیرد قابل معرفی است.

بدین معنی که در معرض قرار گرفتن انسان در برابر یک یا چند آلاینده در مدت زمان بسیار کوتاه.

مسمومیت ماده آفت کش و فرمولاسیون آن نیز در میزان اعمال خطر بر انسان لحاظ می گردد و این طبقه بندی عمدتاً بر پایه مسمومیت حاد از راه دهان و پوست که روی خرگوش ها صورت می گیرد تعیین می گردد و سپس بر انسان و سایر پستانداران قابل اعمال است.

بر اساس خطراتی که آفت کش روی خرگوشها بوجود می آورد طبقه بندی مسمومیت مادی بصورت ذیل تعیین می گردد:

الف) فوق العاده خطرناک.

ب) خیلی خطرناک.

ج) تقریباً خطرناک.

د) تا حدودی خطرناک.

البته برای طبقه بندی بهتر یک آفت کش باید اطلاعات مورد نیاز را برای ارزیابی پیامدهای خطرات آن در دست داشته باشیم.

لذا، معمولاً اصول ذیل برای یک طبقه بندی مطلوب مورد استفاده قرار می گیرد:

1-   یک آفت کش چه خطرات و مسمومیتی بر سلامت انسان و محیط زیست دارد.

2-   یک آفت کش برای چه مدتی در محیط زیست باقی می ماند.

3-   غلظت آفت کش و دفعات استفاده به چه صورتی است.

4-   نحوه استفاده چگونه است.

5-   حجم و اندازه ظروف محتوای سم به چه میزان است.

آفت کشها و اثرات احتمالی آنها بر محیط زیست:

سموم کشاورزی علاوه بر منافع بی شماره که در برداشت محصولات دارند، نگرانیها و اثرات قابل ملاحظه ای بر مردم، موجودات زنده دیگر و محیط زیست نیز دارند.

لذا عده ئی زیادی از محقیقین و متخصیصن محیط زیستی و سایر فرهیختگان از علوم مختلف بر ممنوعیت استفاده از آفت کشهای بسیار خطرناک شیمیائی در محصولات کشاورزی تائید دارند.

واقعیت این است که سموم آفت کشاورزی در واقع و مراحل اولیه شکل گیری و تکامل یعنی در حدود 60 سال پیش تابع قانون بندی خاصی نبوده است. و حتی مسمومیت آن برای محیط زیست و سایر موجودات زنده مفید مورد بررسی قرار نمی گرفت.

بدین دلیل بود که بعضاً نتایج مرگ بازی پس از استفاده از یک نوع آفت کش در محیط زیست بوجود می آید.

مسائلی از قبیل از بین رفتن حیوانات اهلی، حیات وحش و از بین رفتن گربه های محلی و سگهای خانگی و محلی بدنبال استفاده بعضی از آفت کشها نیز بوجود می آمد.(کوک من 1960)

لذا مشکلات و ناهنجاریهای فوق بود که متخصصین را واداشت که فراتر از حد معمول فکر کرده و بررسی میزان خطرات آفت کشها در محیط زیست بپردازند.

بدین گونه بود که تحقیقات وسیعی در اغلب کشورهای جهان در خصوص مکانیزم رفتار آفت کشها در محیط زیست بوجود آمد.

بعنوان مثال: دانشمندان با انجام تحقیقات وسیع دریافتند که آفت کشها بر پایه هیدروکربنها کلرویته (Chlorinated hydrocarbon) قادرند در محیط زیست و بافتهای ویژه حیوانات  مخصوصاً بافتهای چربی تجمع پیدا کرده و در سطوح تغذیه زنجیره غذائی حیوانات و طرز غیر قابل باوری (Biomagnified) چند هزار برابر شوند.

بدین معنی که شکار کننده گان آبزی و خشک زی که در بالاترین سطح زنجیره های غذادی قرار دارند مقادیر فوق العاده و بسیار بالائی از آفات کش ها را در بافتهای خود تجمع می نمایند.

بعنوان نمونه: بیفینل های چند کلره {(PCBs) Polychlorinated byphenyls) قادرند در تخم ماهیهای که در بالای شبکه غذائی قرار دارند تجمع پیدا کرده  و غلظت آنها تا 5 هزار برابر بیشتر از میزانی که در پلانکتونهای گیاهی که در پائین شبکه غذائی وجود دارند، برسد.

پی سی بی ها در کبدهای نهنگ ها و دلفین ها، بزرگ نمائی شدی، غلظت آنها هزار برابر بیشتر از میزانی است که در بی مهرگان مصرف کننده اولیه یافت شده است.

باقیمانده های آفت کشها قادرند از طریق نزولات جوی(باران)، کانال های کشاورزی، نهرها، رودخانه ها و در سطح زمین پراکنده شده و وارد آبهای زیرزمینی گردد.

این مهم باعث می گردد که بر پلانکتونها گیاهی و سایر موجودات زنده مفید و نیز بهداشت و سلامت انسان اثر گذار باشند.

علف کشها مانند 2, 4, D  برومکسینل و دیکامبا غالباً در غلظت های قابل ملاحظه ای در نزولات جوی یافت شده اند.

این علف کشها قادرند اثرات نامطلوبی بر گونه های گیاهی حساس و نیز بر کیفیت آبهای سطحی داشته باشند.

از دهه 1970 میلادی میزان امراض افزایش یافته، نقص عضو و وجود تومر در گونه های ماهیهای تجاری که در مناطق کاملاً آلوده در دریای شمال و آبهای ساحلی بریتانیا یافت شده است.

علائم فوق به واسطه آلوده شدن آبها و انواع آفت کشها بوده است. (wwf, 1993)

 آفت کشها و بهداشت:

اثر آفت کشها بر موجودات زنده یکی از علائم اولیه ای است که می تواند بعنوان یک شاخص هشدار دهنده در اثرات پتانسیل سلامت و بهداشت انسان بکار رود.

آفت کشهای مختلف و متفاوتی وجود دارد که اثرات قابل ملاحظه متفاوتی بر زندگی آبزی دارند و این مسئله تامین اثرات را بر سایر گونه ها مشکل می نماید.

بسیاری از این اثرات شامل: مرگ موجودات زنده، انواع سرطانها، تومرها و سایر التهابات خطرناک در ماهیها و حیوانات است.

مشکلات و ناهنجاریهای تولید مثل، اختلال در سیستم ایمنی و ناهنجارکردن سیستم هورمونی، تخریب سلولی و DNA ، اثرات نقص جنینی(دیفورماسیون فیزیکی)، ضعف وضعیت عمومی بهداشت که با پائین بودن نسبت سلولهای خونی سفید و قرمز مشخص می شود و سایر ناهنجاریهای دیگری که بوجود می آید همگی از علائمی هستند که بهداشت موجودات زنده را به خطر می اندازند.

همگی موارد فوق بواسطه در معرض قرار گرفتن موجودات زنده به انواع آفت کشها و سایر آلاینده های ارگانیک.

ولی طیف وسیعی از فشارها و ناهنجاریهای محیط زیستی از قبیل رشد بیش از حد جلبکی و وجود عوامل بیماری زا، جملگی باعث می گردند که اثرات نامطلوبی بر محیط زیست و موجودات زنده بوجود آید.

برنامه محیط زیستی سازمان ملل در سال 1993 اعلام کرد که اثرات آفت کشها با بیماریهای سرطانی، ریوی و مرگ و میرهای خونی ارتباط دارد.

این مواد شیمیائی خطرناک(آفت کشها) قادرند در موجودات زنده ایجاد نقص عضو کرده و نارسائی های سیستم ایمنی را بوجود آورند.

اثرات بهداشتی آفت کشها در انسان از طریق پوست و یا جابجائی محصولات آفت کش ایجاد می شود، از طریق بلعیدن بواسطه تنفس گرده ها و اسپری از طریق سیستم هضم که بواسطه مصرف (از طریق غذا و آب) ایجاد می شود.

کارگران کشاورزی که با این مواد سروکار دارند در خطرات مضاعفی هستند، آنها از طریق تنفس و پوست هنگامیکه آفت کش را آماده می کنند و یا در محصولات بکار می برند دچار انواع ناراحتی های می گردنند.

ولی خوردن غذا، که به آفت کش ها آلوده است راه اصلی برای اکثر افراد جامعه تلقی   می گردد.

تنزیل درجه کیفیت آب توسط روان آبهای که به آفت کشها آلوده اند قادرند دو اثر اصلی بر بهداشت و سلامت انسان داشته باشند:

1-   مصرف ماهیهای آلوده به آفت کشها مخصوصاً ماهیهای که از مناطق اطراف سیستم های کشاورزی جمع آوری می گردنند.

2-   مصرف سیستم آب آلوده به آفت کشها.

لذا برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست به انواع آفت کشها و مخصوصاً حفظ سلامت و بهداشت انسان و سایر موجودات زنده، سازمانهای مسئول حفاظت از محیط زیست، باید میزان دریافت روزانه قابل قبول آفت کشها را که در محصولات کشاورزی وجود دارند تامین کنند.

این استاندارد (ADI) یعنی میزان دریافت قابل قبول روزانه هم اکنون در اکثر کشورها وجود دارد و آزمایشگاه های تشخیص کشاورزی و منابع طبیعی و محیط زیست باید از صحت برقراری این استاندارد اطمینان لازم را بدست آورند.

جایگزین های آفت کشها:

امروزه در اکثر کشورهای بیشرفتی اقدامات متنوعی برای کاهش سوء استفاده از آفت کشها اتخاذ شده است.

بعضی از کشورها پذیرفته اند تا 50 درصد میزان استفاده از آفت کشها را کاهش دهند.

اغلب آفت کشهائی که در گذشته در این کشورها مورد استفاده قرار می گرفتند، بازنگری شده اند و تعدادی از آنها که برای سلامت انسان و سایر موجودات زنده و پایداری در محیط زیست خطرناک تشخیص داده شده اند، مصرف آنها ممنوع گردیده است.

بعلاوه موارد فوق تجدید نظرهای در ثبت آفت کشها و آموزش افرادی که آفت کشها را جابجا کرده و بکار می برند، کاهش میزان و مقدار اسپری و تناوب آن محصولات، بعلاوه بازبینی و بازنگری در تجهیزات مورد استفاده در مصرف آفت کشها و نیز محدودیت های در ارتباط با اسپری هوای و تشویقات در خصوص روشهای مکانیکی و بیولوژیکی بجای آفت کشها نیز در دستور کار قرار گرفته است.

پشرفتهای در خصوص روشهای فرهنگی کنترل آفت، عمدتاً علف های هرز که از طریق کاشت محصولاتی که قادرند علف ها را مهار کنند، صورت گرفته است.

شناسائی و تشخیص گونه های ویژه محصولات که قابلیت کنترل علف های هرز را دارند هم اکنون در اغلب کشورهای جهان بعنوان محصولات مقاوم و کنترل کننده آفات(علف های هرز) زیر کشت می روند.

علاوه بر موارد فوق ماشینهای پیشرفته و پیچیده و هم چنین تکنولوژی کشف علف های هرز اختراع گردیده اند.

روشهای نیز از روشهای بر مبنای گرما و بخار نیز برای کنترل میزان علف های هرز در سطوح قابل مدیریتی نیز استفاده می شود.

نگرانیهای مردمی و محیط زیستی در خصوص استفاده مواد شیمیائی علف کش و نیز علف های هرزی که در برابر علف کشها مقاوم گردیده اند، جملگی باعث شده است که علف کشهای جدیدی که عمر آنها در محیط زیست کوتاه است، کشف و تولید گردد.

مسائلی از قبیل مسمومیت پائین برای موجودات زنده غیر هدف و مکانیزم های عمل متفاوت نیز در تولید علف کشهای جدید بنحو بسیار مطلوبی مدنظر قرار گرفته است.

استفاده از عاملهای کنترلی بیولوژیک(دشمنان طبیعی و ناقلان بیماری) یا محصولات بر پایه زیست محور(بیولوژیک) نیز مدنظر قرار گرفته و به اجراء درآمده است.

مواد شیمیائی که متابولیتها و محصولات ضایعاتی و ثانویه فرآیند متابولیک اصلی در گیاهان هستن توسط مکانیزمهای مختلفی در محیط زیست رهاسازی می گردنند.

انتشار از طریق ریشه ها، تبخیر از طریق برگها و نشت از طریق برگها و برگ ریختهای گیاهی که توسط نزولات جوی برروی زمین ریخته اند از جمله مکانیزمهای هستند که موجبات رهاسازی مواد شیمیائی علف کش ثانویه را در محیط زیست فراهم می کنند.

پیشرفتهای قابل ملاحظه ای در جداسازی متابولیت های ثانویه برنج بدست آمده است.

در کنترل بیولوژیکی، برای کنترل حشرات موجودات بیماری زا و علف های هرز از دشمنان طبیعی استفاده می شود.

اخیراً تعریف کنترل بیولوژیکی گسترده تر شده و موجودات طبیعی (تغییر یافته) ژن یا محصولاتی ژنی را در بر می گیرند.

محصولات فوق برای کاهش اثر موجودات نامطلوب(آفات) و سلامت رشد موجودات مطلوب مانند محصولات، درختان، حیوانات، موجودات ریز زربینی و حشرات مفید مورد استفاده قرار می گیرند.

کنترل زیست محور در برگیرنده یک یا چند فرآیند طبیعی است. این فرآیندها عبارتند از:

-         زیست تخریب گر.

-         پارازیتی.

-         رقابتی.

-         شکارگر.

-         مقاومت میزبانی.

برانگیخته شده را در بر می گیرند.

فرآیندهای فوق توسط عاملهای غیر زنده و زنده از محیط اطراف تاثیر می گیرد.

کنترل بیولوژیکی هنگامی موفقیت آمیز است که اجزاء زنده و محیط زیست تاثیر متقابل داشته بنحوی که کنترل آفات یا تحت فشار قرار دادن آفات بوجود آید.

لذا برای تاثیر بهتر آفات کشهای طبیعی و بیولوژیک، درک عمیقی از اکولوژی اجزاء میزبان مانند سیستم ناقل بیماری، ضروری و لازم است.

اصطلاح علف کش زیست محور اساساً بکارگیری فرمولاسیون های میکروبی است که عمدتاً به آفات(علفهای هرز) حمله می کنند.

در این خصوص  قارچها و باکتری های فراوانی تحت عنوان علف کشهای بیولوژیک برای کنترل علفهای هرز تولید و ثبت شده اند.

واقعیت این است که مدیریت یکپارچه آفات که اساساً یک نوع مدیریت اکولوژیک محسوب می گردد، بر اساس چند روش کنترل می تواند از انواع آفات محصولات کشاورزی جلوگیری کنند. این روشها عبارتند از:

1-   فیزیکی.

2-   فرهنگی.

3-   شیمیائی(البته به میزان بسیار کم).

4-   بیولوژیکی.

5-   استفاده از نمونه محصول.

 

آلودگی محیط زیست و امراض:

واقعیت این است که ارتباط مستقیم بین آلودگی محیط زیست و انواع بیماری ها کار ساده ای نیست و بسیار مشکل بنظر می رسد.

البته این ارتباط برای بعضی از آلاینده ها نسبتاً معمول و مشخص است.

مثلاً ارتباط بین گاز رادون و سرطان ریه، یا ارتباط بین سرب و اختلال در سیستم عصبی.

ولی شواهد در خصوص اکثر آلاینده ها بصورت مطلقاً در دسترس نیست و تا بحال دانشمندان فقط ادعا کرده اند که ارتباطی بین آلاینده ها و بعضی از امراض وجود دارد.

دلیلی اینکه این مرگ و میرها ادعا است مربوط به نامشخص بودن علل اصلی بیمارهاست که مربوط به عاملهای دیگری می باشد.

مثلاً آرایش ژنتیکی افراد، نوع تغذیه، سطح ورزش و آیا اینکه فرد سیگار می کشد یا خیر. مسائلی از قبیل پرخوری، کم خوری و سوء تغذیه بهمراه پاره ای از رفتارهای نامطلوب عصبی همگی تصویری متشکل از تشخیص علت اصلی بیماری بوجود می آورد.

تشخیص و کمی کردن، عاملهای اشاره شده فوق غالباً مشکل است و معمولاً سایر پیچیدگی های از قبیل ساختار سنی افراد(بچه ها، پیران و افراد با امراض مزمن و فقرا) اساساً گروه های حساسی هستن که تحصیلات نامطلوب بهداشتی را که ناشی از یک آلاینده محیط زیستی است را دریافت می کنند.(کوکس 1999)

حقیقت این است که آلاینده های محیط زیستی که برای محیط زیست و سلامت انسان خطرناک می باشند در دو طبقه خاص قابل تقسیم بندی هستند:

1-   مواد شیمیائی سمی که پایدار بوده و در محیط زیست تجمع پیدا کرده و در شبکه غذائی به غلظت های چند هزار برابری می رسند.

این مواد عبارتند از: D.D.T (dichlorodiphenyltrichlorethane) ایزوتوپهای رادیواکتیو، فلزات سنگین(سرب و جیوه)، اطفاء حریق کننده های حریق شاملPBDEs (polybrominateddiphenylethers) و مواد شیمیائی صنعتی مانند دیوکسین ها(Dioxins) و PCBs(Polychlorineted biphenyls) که در محیط زیست برای مدت طولانی جاخوش کرده و در زنجیره های مختلف غذائی به غلظت های مرگبار می رسند که برای سلامت محیط زیست و انسان فوق العاده خطرناک و مرگ آورند.

توضیحات ویژه ای در خصوص DDT اینکه اثرات این آفات کش برای اولین بار در گونه های فراوانی از پرندگان آشکار گردید (خالکوبها، عقابها، پلیکانها و غیره).

از آنجائیکه اکثر پرندگان در مقابل مقدار بسیار کمی از DDT در بدنشان حساس هستند. لذا این آفت کش خطرات فراوانی را برای انواع پرندگانایجاد نمود.

شواهد علمی متغنی دلالت بر این دارد که یکی از اثرات DDT بر پرندگان تخم گذار باعث می گردد که دیواره های تخم بسیار نازک گشته، بنحویکه در زمان خوابیدن پرندگان روی تخم باعث شکسته شدن آن می گردد که نهایتاً باعث مرگ جوجه ها می شود.

اثر DDT بر پرندگان نتیجه سه خاصیت ویژه این آفت کش می باشد. این 3 ویژه گی عبارتند از:

1-   پایداری (Persistence).

2-   زیست تجمیع پذیری (bioaccumulation).

3-   مگنی فیکاسیون زیست منظری. (بزرگ نمائی) (biological magnification)

بعضی از آفت کشها مخصوصاً هیدروکربنهای کلرینه مانند DDT سالها طول می کشد تا تجزیه گشته و از مسمومیت آنها کاسته شود.

هنگامیکه یک آفت کش متابولیزه نشود(تجزیه) یا توسط یک موجود دفع نگردد، این آفت کش براحتی در بافتهای چربی آن موجود زنده براحتی انبار می گردد و در طول زمان در بافتهای موجودات روی هم انباشته گشته و زیست تغلیظ پذیر می گردد.

به عبارتی دیگر آفت کشها بر پایه کلر قادرند در بدن موجودات زنده زیست پذیر و زیست تغلیظ پذیر گردنند و باعث می شوند که غلظت های بالای از آفت کش در چربی های بدن موجودات زنده انبار گردد.

موجوداتی که در بالای شبکه غذائی قرار دارند و غلظت های بیشتری از آفت کشها زیست تجمع پذیر را در بدن خود انبار می کنند و طبیعاتً آنهای که در طبقات پائین شیکه های غذائی قرار دارند زیست تجمع پذیری آنها به مراتب کمتر است.

این افزایش تجمع پذیری آفت کش که در سرتاسر شبکه غذائی پخش می گردد مگنی فیکاسیون و امپلی فیکاسیون بیولوژیک نام دارد.

2-بعضی از آلاینده ها ممکن است بر سیستم غدد مترشع داخلی اثر گذار باشد،{(غدد درون ترا و مجموعه های بیولوژیکی هستن که تولید هورمون ها را (hormones) بر عهده دارند. هورمونها برای تنظیم جنبه های فراوانی از اعمال بدن موجودات زنده نقش اساسی ایفا می کنند)}.

هورمونها (hormones) پیغام آوران شیمیائی هستن که به میزان و مقدار مسئونیت زای توسط موجودات زنده تولید می شود.

این مواد شیمیائی پیغام آور در تنظیم رشد، تولید مثل و سایر عملیات مهم بیولوژیکی موجودات کاربرد فراوان دارند.

اغلب مواد شیمیائی آفت کش مختل کننده سیستم درون تراوا(DDT، فتالات و فلزات سنگین) باعث ایجاد اختلال در توسعه سیستم تولید مثل موجودات می گرددند.

مکانیزم عمل این نارسائی بدین گونه است که این مواد از استروژنها(estrogene) که هورمونهای جنسی موجودات مونث هستند تقلید کرده و همانند آنها عمل می کنند.

در نتیجه این عمل تغییرات وسیعی در سلولهای تولید مثل بوجود می آید.

شواهد فراوان بر این نکته وجود دارد که موجوداتی فراوانی که در معرض آلاینده های محیط زیستی(آفت کشها) قرار گرفته اند دچار اختلال در سیستم تولید مثل و حتی عقیم شدن، گشته اند.

اثرات مواد شیمیائی سمی در هنگام مواجه با آنها (در معرض مستقیم قرار گرفتن)

این وضعیت که برای انواع موجودات خطرناک است به دو صورت ذیل امکان پذیر است:

1-   مسسمومیت حاد:

دراین نوع مسمومیت طیف وسیعی از ناخوشی های حاد از سرگیجه گرفته تا حالت تهوه و نهایتاً مرگ وجود دارد. و هنگامی اتفاق می افتد که افراد بلافاصه با چند روز بعد از مراجعه دچار آن می شوند.

2-   مسمومیت مزمن:

این نوع مسمومیت غالباً اندامهای حیاتی بدن موجودات زنده را مورد حمله قرار می دهند.(کلیه ها و کبد) و زمانی اتفاق می افتد که موجودات در مدت طولانی در معرض مقدار کمی از مواد شیمیائی سمی قرار می گیرند.

این نوع مسمومیت توسط مقدار ماده شیمیائی سمی که اثرات نامطلوب تولید می کند تعیین می گردد.

مقدار ماده سمی میزانی است که وارد بدن موجود زنده در وعرض قرار گرفته وارد می شود.

عکس العمل موجود زنده حالت و تعداد خسارتی است مه تعاقب سم وارد شده به بدن آن موجود ، بوجود می آید.

مقدار ماده سمی که باعث مرگ میگردد در واقع مقدار کشنده (Lethal dose) نام دارد.

مقدار سمی که یک موجود زنده را به خطر انداخته و معمولاً به مرگ منجر نمی شود، مقدار مادون کشنده نام دارد.

(sub lethal dose)

معمولاً مقادیر کشنده بصورت میلی گرم سم در هر کیلوگرم از وزن بدن اظهار    می گردد.(mg/kg)

البته مقدار سم وارد شده به بدن موجودات بستگی به سن، جنس، سلامت، متابولیسم، آرایش ژنتیکی و نحوه ورود مقدار سم به بدن موجودات در حالت یکبار یا در طول زمان دارد.

مقادیر کشنده سموم زیادی که در انسانها مسمومیت ایجاد کرده اند وجود دارد.

یک راه تعیین مسمومیت حاد خوراندن مقادیر مختلف سم به حیوانات آزمایشگاهی است که بر اساس آزمایشات و عکس العمل این موجودات میزان مسمومیت تعیین می گردد. پس از اطلاعات بدست آمده در خصوص مواد شیمیائی در جنبه های انسانی بکار        می رود.

مقدار سم کشنده که پنجاه درصد جمعیت حیوانات آزمایشگاهی را بکشد، مقدار کشنده پنجاه درصد نام دارد.(LD 50)

معمولاً به میلی گرم در کیلوگرم وزن بدن گزارش می شود.

البته یک ارتباط معکوس بین LD 50 و مسمومیت یک ماده شیمیائی سمی وجود دارد. هر مقدار که LD 50 کوچکتر باشد مسمومیت ماده شیمیائی بیشتر است و بلعکس.

هر گاه LD 50بزرگتر باشد ماده شیمیائی از مسمومیت کمتر ی برخوردار است.

تمام مواد شیمیائی مصنوعی جدید نیاز به تعیین LD 50 دارد و در صورت تحقق این امر براحتی می شود مسمومیت انسان و مواد شیمیائی را پسند نمود و طبیعتاً از طیف قابل ملاحظه ای از امراض مرتبط با آلاینده های محیط زیستی کاسته می شود.

آلودگی آب:

در حدود بیش از 2/3 سطح زمین از آب پوشیده شده است. و تقریباً کمتر از 1/3 آن خشکی فرا گرفته است.

با توجه به رشد فزآینده انسان روی زمین مردم فشار فزآینده ای را بر منابع آبی سطح زمین اعمال می کنند.

واقعیت این است که اقیانوسها، دریاها، رودخانه ها و سایر آبهای موجود بواسطه فعالیتهای انسانی چلانده شده است.

وضعیت به گونه ای است که این آبها نه تنها کاهش یافته است بلکه از کیفیت آنها نیز کاسته شده است.

ضعیف تر و ضعیفتر شدن کیفیت آب به معنای آلودگی آب را می شود بطریق متعددی تعریف کرد.

بدین معنی که معمولاً هنگامیکه یک یا چند ماده خارجی در آب وجود داشته باشد، به نحوی که آنها بتوانند مشکلات بهداشتی برای حیوانات یا انسانها را ایجاد نمایند، در این حالت آلودگی آب بوجود آمده است.

تمامی سیستمهای آبی از قبیل اقیانوسها، دریاها، رودخانه ها و سایر  با در اختیار داشتن مکانیزمهای مختلف خودپالائی، قادرند بصورت طبیعی خود را حفظ کنند، البته این وضعیت زمانی اتفاق می افتد که حجم بسیار کمی از آلاینده ها وارد سیستم آبی گردد.

در صورتیکه میزان آلاینده ها بنحوی باشد که سیستمهای خود پالا نتوانند آنرا تمیز کنند در چنین حالتی آلودگی های ویرانگری بوجود می آید.

بعنوان مثال: اگر شما یک فنجان جوهر داخل یک رودخانه برزید، جوهر به سرعت ناپدید می گردد، ولی اگر یک بشکه جوهر داخل یک استخر برزید بدلیل حجم زیاد جوهر، آب تغییر رنگ خواهد داد و این به معنای آلودگی است.

یا مثلاً نشت نفت از نفتکش ها در اقیانوس بدلیل حجم بالای آب مشکلات خاصی ایجاد  نمی کند ولی اگر چندین نفکش غول پیکر نفت خود را در دریا تخلیه کنند در چنین حالتی است آلودگی دریا بوجود می آید.

این مسئله می تواند سلامت بهداشت آبزیان را در معرض خطر جدی قرار دهد.

منابع آبی همانند اقیانوسها، دریاها و دریاچه ها آبهای سطحی نام دارند. معمولاً آشکارترین نوع آلودگی آب در آبهای سطحی بوجود می آید.

بعنوان مثال: نشت نفت از کشتیها در دریا را می توان نام برد.

البته همه آبهای کره زمین در یک سطح نیستند و مقدار زیادی از آنها در ساختارهای صخره ائی زیر زمین که به سفره های آب زیرزمینی مشهورند وجود دارند.

این آبها همنچنانکه  از نام شان معلوم است در طبقات زمین قرار داشته و دستیابی به آنها مشکل است.

این چنین آبهای را که در دل سفره های آبهای زیرزمینی قرار دارند را آبهای زیر زمینی(ground water) می گویند.

این آبها رودخانه های آب شیرین را تغذیه کرده و اکثر آبهای آشامیدنی از آنها تهیه می شود. ناگفته نماند سفره های آب زیرزمینی نیز می توانند آلوده گرددند.

بعنوان مثال: هنگامیکه کشاورزان از علف کشها در مزارع و باغهای خود استفاده می کنند، باقیمانده سموم از طریق زهکشی وارد آبهای زیر زمینی شده و موجبات آلودگی آنها را فراهم می نمایند.

آلودگی آبهای زیرزمینی در مقایسه با آبهای سطحی از شدت کمتری برخوردار است، ولی اهمیت آن بسیار بالاست.

در صورت وجود آلودگی در چنین آبهای امکان آلوده شدن طیف وسیعی از موجودات، از جمله انسان وجود دارد.

اگر آلودگی از یک مکان منفرد و مشخصی مثلاً از دودکش موجود در یک کارخانه به هوا تخلیه شود، بدلیل اینکه منبع آن مشخص است به آلودگی کانون دار معروف است.

لذا، نشت نفت از یک تانکر و انتشار گاز از یک دودکش یا ریختن مواد نفتی در یک رودخانه همگی آلودگی کانون دار نام دارد.

مقدار زیاد آلودگی آب زمانی اتفاق می افتد که آب از منابع متفاوت و متعددی که منبع آنها معلوم است، آّبها را آلوده می کنند. این چنین حالتی آلودگی غیر کانون دار معروف است.

بعضی اوقات آلودگی ائی که در یک محیط وارد می شود قادر است هزاران کیلومتر آن طرفتر ایجاد آلودگی نماید. این چنین آلودگی را آلودگی را بین مرزی یا میان دولی        می گویند. (trans-boundary) (رانا  2006)

بعنوان مثال: ضایعات رادیواکتیو که از فرآیندهای مجدد هسته ای کارخانه ها در انگلیس و فرانسه بوجود می آیند، به کشورهای ایرلند و نروژ از طریق رودخانه ها به این کشور ها می رسند.

برای اندازه گیری کیفیت آب دو روش اصلی وجود دارد: روش اول این است که مقدار آب را در لوله آزمایش ریخته و غلظت مواد شیمیائی در آن را اندازه گیری کنیم، در صورتیکه غلظت مواد شیمیائی آن بالا باشد، در چنین وضعی آب آلوده است .

این چنین اندازه گیری، شاخص های شیمیائی کیفیت آب نام دارد.

روش دیگری که می شود کیفت آب را اندازه گیری کرد، بررسی موجودات زنده همانند ماهی، حشرات و سایر بی مهرگان است که در آب زندگی می کنند.

اگر موجودات زیادی بتوانند در آب یک رودخانه به حیات خود ادامه دهند، کیفیت این چنین آبی بسیار بالاست و حقیقتاً قابل آشامیدن می باشند.

بطور کلی اگر رودخانه ها نتوانند حیات آبزی را حمایت کنند، کیفیت آن رودخانه به طرز آشکار ضعیف خواهد بود.

اندازه گیری های مربوط به کیفیت آب که توسط موجودات زنده موجود در آب انجام می شود را شاخصهای بیولوژیکی کیفیت آب نام دارد.

در اغلب مواقع آلودگی های مربوط به آب از خود آب بوجود نمی آید. بعنوان مثال: در حدود 80 درصد آلودگی آبهای اقیانوس منشاء خشکی دارند.

واقعیت این است که هر فعالیت انسانی منجر به تاثیر گذاری کیفیت محیط زیست آب      می گردد.

بعنوان مثال: هنگامیکه کشاورزان از کود مزارع استفاده می کنند مواد شیمیائی استفاده شده بتدریج توسط آب باران شسته شده و وارد آبهای سطحی و زیرزمینی که در نزدیکی مزارع قرار دارند می رسند. بعضی از اوقات آلوده شدن آب تعجب آور است.

بعنوان مثال: مواد شیمیائی که از دودکشها در فضا انتشار می یابد قادر است همراه نزولات جوی وارد سیستمهای آبی گردد و بدین ترتیب آلودگی آب فراهم می شود.

آلودگی آب نیز توسط علل متفاوت دیگری مانند فاضلاب، کودهای شیمیائی، ابهای ضایعاتی، ضایعات رادیواکتیو، آلودگی نفتی، پلاستیکها و گونه های مهاجر بوجود       می آید.(حیوانات و گیاهانی که از یک منطقه به یک منطقه دیگر در اکوسیستم متفاوت که متعلق به آن نمی باشند، وارد می شوند).

راههای ساده ای برای حل مسائل مربوط به آلودگی ها وجود دارد که اگر به آنها توجه جدی شود مسئله آلودگی آب حل می شود.

واقعیت این است که برای مبارزه و غلبه بر مشکل آلودگی باید به موارد ذیل توجه جدی مبذول گردد:

1-   تعلیم و تربیت (آموزش).

2-   قوانین (قانون گذاری).

3-   اقتصاد.

هر سه پارامتر فوق بصورت تیمی عمل می کنند.

یکی از بزرگترین مشکلات مربوط به آلودگی آب، طبیعت آلودگی میان دولی آن است.

واقعیت این است که رودخانه های زیادی وجود دارند که از کشوری سرچشمه گرفته به کشور دیگر وارد شده و در طول مسیر قادرند از کشورهای مختلف عبور کرده و نهایتاً سرازیر دریا شوند و یا حتی در کل قاره ها توضیح گردند.

لذا مواد آلاینده تخلیه شده توسط کارخانه های که در یک کشور با استانداردهای ضعیف محیط زیستی همراه است می تواند مشکلاتی را برای ملتهای همسایه بوجود آورد.

حتی اگر این کشورهای همسایه از قوانین و استانداردهای سخت تری برخوردار باشند نیز گرفتار آلودگی می گردند.

قوانین و مقرارت محیط زیستی باعث می گردد که مردم و صاحبان صنایع از تولید آلودگی بیش از حد بر هذر گرددند ولی برای اینکه این قوانین و مقرارت در طول مرزهای ملی و بین المللی موثر واقع شوند لازم است در پیمان های بین المللی میان دوله از توجه بیشتری برخوردار گردند.

بدین ترتیب پیمان ها، پروتوکل ها، مصوبه ها، موافقت نامه های بین المللی و کنوانسیونها، در جهت حفاظت از محیط زیست جهانی نقش موثر و منحصر به فردی دارند.

اکثر متخصصین محیط زیستی عقیده دارند که بهترین راه مقابله با آلودگی از طریق مکانیزم پرداختهای آلوده کنندگان میسر است.

بدین معنی که کسانی که محیط زیست و سامانه های حیاتی آنرا تخریب و یا آلوده می کنند باید بها ترمیم و تصحیح سامانه های آلوده شده را بپردازند.

به عبارت دیگر انواع مالیاتهای محیط زیستی بر کلیه فعالیت های که منجر به تولید انواع محصولات می گردد اخذ گردد.

مالیاتهای اخذ شده را می توان در صندوقی که به همین امر اختصاص می یابد ذخیره نمود و در جهت حفاظت از محیط زیست به بخشهای مربوط صرف نمود.

بعنوان مثال: کسانیکه آبهای سطحی و آبهای زیر زمینی را آلوده می کنند باید به تناسب آلودگی که ایجاد می کنند، جریمه شده و مبلغ اخذ شده نیز در جهت پالایش آبهای آلوده مصرف گردد.

بطور کلی اخذ جریمه های محیط زیستی باعث می گردد که آلوده کنندگان محیط زیست از اقدامات خود وحشت کرده و به رفتارهای روی بیاورند که محیط زیست کمتر آلوده شود.

امراض و بیماری های مرتبط با غذا:

سازمان بهداشت جهانی می گوید، بیماریها و امراض مرتبط با غذای آلوده یکی از گسترده ترین مشکلات بهداشتی در جهان معاصر است.

مسمومیت غذائی یا امراض غذابرد بعداز مصرف غذاهای آلوده به سموم یا میکروبها که قادرند انواع امراض را بوجود آورند، بوجود می آید.

تا کنون چند صد بیماری مرتبط با مسمومیت غذائی تعریف شده است و اغلب این امراض عفونی هستن که توسط طیف وسیعی از باکتریها، ویروسها و پارازیت های که در غذا وجود دارند، عامل بیماری ها هستند.

سایر مسمومیت های که توسط سموم خطرناک یا مواد شیمیائی مرض آفرین که غذا را آلوده کرده اند بوجود می آید این امراض متفاوت علائم متفاوتی نیز دارند.

حالت تهوه، استفراغ، دردهای شکمی و اسهال، علائم مشترکی است که در اغلب امراض و بیماری های مرتبط با غذا یافت می شود.

موجودات ذره بینی بیماری زا و سموم طبیعی رایج در غذا:

1-   کمپیلوباکتر: این موجود ریز زربینی یک باکتری گرم منفی است و معمول ترین باکتری است که در غذا یافت می شود.

این باکتری مسری است و در کل جهان پراکنده است.

چندین گونه از این باکتری(11گونه) در امراض مرتبط در انسان یافت شده است.

معروفترین گونه این باکتری سی – جیجونی نام دارد این باکتری از طریق ماهیان خام، شیر و آب آلوده توسط مدفوع حیوانات آلوده شده است به انسان انتقال می یابد.

بیماری مرتبط با این باکتری یک ناخوشی روده ای باکتری حادی است که علائم آن عبارتند از: اسهال، حالت تهوه، استفراغ، تب و دردهای شکمی می باشد.

این بیماری میکروبی رایج ترین نوعی است که با اسهال همراه است.

این باکتریها در روده های پرندگان سالم زندگی می کنند و اکثر گوشتهای خام مرغها و پرندگان این باکتری را با خود دارند.

لذا خوردن گوشت جوجه های خوب نپخته و سایر غذاهای که با آب جوجه های نپخته شده آلوده گشته اند غالبترین منبع این عفونت هستند. علائم این بیماری معمولاً از 2 تا 5 روز طول می کشد.

کمپیلوباکتر به خودی خود و نسبتاً پاتوژن کم خطری است، ولی پیچیدگی های را بعد از عفونت ایجاد می کند که می تواند جدی باشد.

بعنوان مثال: در حدود یک دهم درصد اشخاص که توسط این باکتری عفونی شده اند دچار سندرم گولیان باری می شوند. (گولیان باری سندرم)

این سندرم عبارت است از عکس العمل سیستم ایمنی بدن یک موجود زنده در برابر سلولها و بافتهای خودش که معمولاً منجر به فلج کامل ماهیچه های بدن می گردد.

این ناهنجاری در طول سه هفته بوجود می آید. 5 تا 10 درصد افرادی که به جی بی اس مبتلا می شوند عمدتاً بواسطه نقص در سیستم تنفسی می میرند.

سندرم ریتر (Riatters syndrome):

یک بیماری مفصلی پیشرفته است و می تواند تقریباً یک درصد بیماران مبتلا به کمپیلوباکتر را درگیر نماید.

بطور کلی بیماری ناشی از کمپیلوباکتر یک بیماری خود محدود کننده است و نیازی به دارو خاصی ندارد.

معمولاً سال خوردگان، نوزادان و افراد دارای اختلال در سیستم ایمنی نسبت به این بیماری حساستر هستند.

بدین ترتیب برای کنترل آن می شود از داروهای ضد میکروبی (انتی میکروبیال) استفاده کرد.

میکروب بیماری زا سالمونیلا (Salmonella) یکی از معروفترین میکروب قالبی است که معمولاً در تولیدات تازه مانند گوشت مرغ، تخم مرغ و سایر محصولات لبنی یافت می شود.

شیوع این بیماری عفونی در انسان مخصوصاً افراد بالای 70 سال و زیر یک سال در جهان شایع است.

اغلب عفونت ها به واسطه مصرف گوشت، تخم مرغ و لبنی آلوده ایجاد می گردد. تخمین زده شده است تقریباً 75درصد از تمام مرغهای که سربرده می شوند به این میکروب در کشتارگاه آلوده می باشند. این میکروب قادر است از طریق دستهای آلوده و چاقوهای آلوده انتقال یابد.

بدین ترتیب این میکروب قادر است در طیف متنوع از غذا ها نفوذ نماید. عفونت مرتبط با میکروب سالمونیلا معمولاً منجر به دردهای شکمی ، اسهال، تب خفیف، سردرد، حالت تهوع و استفراغ است.

علائم معمولاً بین 72 ساعت نمایان شده و به مدت 7 روز بعد از عفونت باقی می ماند. این عفونت برای سالخوردگان، نوزادان و افراد دارای نقض ایمنی جدی است و آنها را بشدت بیمار می نماید.

این بیماری ارتباط تنگاتنگی با بیماری مفصلی پیش رونده دارد و با دردهای ناراحت کننده و مزمن مفصلی ارتباط داشته و التهاب و تعلیل تدریجی مفاصل را بدنبال دارد.

بطور کلی عفونت سالمونیلا نیز یک بیماری خود محدود است و احتیاج به داروهای خاصی ندارد.

آشامیدن مقدار زیادی آب برای جبران آب از دست رفته بدن که بر اثر اسهال بوجود آمده است، ضروری است.

شواهد مطمئنی وجود ندارد که بگوید مصرف آنتی بیوتیک در درمان این عفونت کاربرد دارد.

ولی درمان با انتی بیوتیک برای نوزادان کمتر از 3 ماه برای مقابله با اسهال تجویز شده است. البته بعضی از پزشکان از تجویز دارو انتی بیوتیک برای این نوع عفونت خودداری نمی کنند.

میکروب اسچیره چیا – کولی (Escherichia – coli):

این میکروب دارای پنج گونه است که ای - کولای (E .coli) رایج ترین نوع آن است و به لحاظ پزشکی بسیار مهم است.

این میکروب خطرناکترین موجود بیماری زا است و قادر است در مواردی بخش عظیمی از جامعه را درگیر خود کند.

منبع اصلی این میکروب عبارتند از:

گوشت چرخ کرده، شیر غیر پاستوریزه، آب میوه، سبزیجات پهن برگ، سربرگ گیاهان و سوسیس و کالباس است.

ارتباط با گوسفندان نیز عامل انتقال این بیماری را فراهم می کند. ای- کولای قادر است براحتی از فردی به فرد دیگر منتقل شود.

بدین صورت است که این بیماری در مدارس شیوع فراوانی دارد.

لذا تشخیص اولیه و مدیریت آن از اهمیت آن در مدارس اهمیت بالای برخوردار است، ای کولای قادر است در مواردی باعث اسهال شدید خونی انقباصات شکمی دردآور ایجاد نماید.

طول دوره این بیماری 10 روز است، بطور کلی اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا می شوند بدون هیچگونه انتی بیوتیکی بهبود می یابند.

اکثر مبتلایان به بیماری ای - کولای (E .coli) بدون دریافت هرگونه انتی بیوتیکی بهبود می یابند.

البته نوشیدن مقدار زیادی مایعات بر جبران آب از دست رفته بدن که به واسطه اسهال بوجود آمده است، ضروری می باشد.

این بیماری ممکن است در سالخوردگان، اطفال و افراد داری اختلال در سیستم ایمنی، تشدید گردد.

ای - کولای (E .coli) ممکن است با انقباصات شکمی همراه شده و با اسهال خونی توسعه یافته که نهایتاً به نقص در سیستم کلیوی می انجامد، همراه باشد.

بدین ترتیب سندرم شکست غیر طبیعی سلولهای قرمز خون و نقص حاد سیستم کلیوی دلیل عمده از سیستم کلیوی در نوزادان که به ای - کولای (E .coli) مبتلا می شوند است.

ناراحتی فوق با پیچیدگیهای همانند اختلال در گلبولهای قرمز خون، خونریزی های شدید و نقص سیستم کلیوی همراه است.

میکروب کلاستریدیم – پرفرنیجز (Clostridium – perfrigens):

این میکروب بخاطر اینکه یکی از موجودات طبیعی ذره بینی موجود در روده انسان است. غالباً بعنوان یک میکروب بیماری زا، گزارش شده است.

ولی اینگونه میکروبها می توانند علت اصلی مسمومیت های غذائی و حتی غیر غذابرد در امراض شکمی – روده ائی انسان قلمداد شوند.

بعنوان مثال: وجود اسهال در فواصل زمانی نامنظم و اسهال مرتبط با مصرف انتی بیوتیک ها از این نمونه هستند. (میاموتو و دیگران 2006)

 کلاستریدیم – پرفرنیجز (Clostridium – perfrigens) : بعنوان ناقلان بیماریهای غذابرد معمولاً با غذاهای که در درجه حرارت های نامناسب نگهداری می شوند همراه هستند.

عفونت های ناشی از این میکروب هنگامی اتفاق می افتد که مقدار بسیار زیادی غذا برای چند ساعت قبل از مصرف تهیه می شود.

این وضعیت معمولاً در مدارس و اتاق های پرستاری مشهود است. حمل و نگهداری مناسب غذا خطر مبتلا به این بیماری را به شدت کاهش می دهد.

التهابات روده شکمی حاد و اسهال آبکی که در 24 ساعت اولیه بعد از خوردن غذا اتفاق می افتد از علائم مشهود مسمومیت این بیماری است.

بیماری میکروبی فوق خود محدود بوده وعلائم آن کمتر از 24 ساعت از بین می رود، ولی افرادی که در خطر بالاتری قرار دارند مانند زنان باردار، نوجوانان و پیرسالان و نیز کسانیکه نقص سیستم ایمنی دارند، ممکن است علائم شدید و مدت بیماری طولانی تر باشد و حتی احتیاج به بستری شدن(hospitalization) داشته باشند.

میکروب بیماری زا استافیلوکوکس – آوریوس (Staphylococus . auvreus):

رایج ترین سموم نسبت داده شده به مسمومیت غذائی استافیلوکوکالی از سی تا سج است. سی تاسج یک گروه از ژنهای اولیه هشتگانه ای است که ژیتون سم داخلی استافیلوکوکس آوریوس وجود دارد.

این سم 95 درصد تمام شیوع این بیماری را به خود اختصاص می دهدو حالت تهوع ، استفراغ، اسهال و دردهای شکمی همگی از معمول ترین علائم این بیماری هستند.

علائم معمولاً در فاصله زمانی چند ساعت بعد از مصرف غذای آلوده پدیدار می گردد. شدت علائم به مقدار غذای آلوده مصرف شده میزان سم بلعیده شده و حساسیت فردی افراد به سم بستگی دارد. علائم معمولاً بعد از 48 ساعت برطرف می گردد.

غذا معمولاً در زمان جابجائی بعد از پخت آلوده می گردد. اغلب غذاها با این مسمومیت همراه هستند. گوشت، تخم مرغ، محصولات لبنی را می توان نام برد.

علائم این بیماری خود محدود کننده بوده و نیازی به انتی بیوتیک خاصی وجود ندارد.

باسیلوس – سریوس (Bacillus . sireous):

دو نوع بیماری در ارتباط با مصرف غذای آلوده به باسیلوس گزارش شده است.

1-   بیماری که با استفراغ همراه است.

2-   بیماری که با اسهال همراه است.

غلات خام، غذای نشاسته ای، محصولات لبنی، گوشت، غذاهای خشک معمولاً به این میکروب آلوده هستند.

این میکروب بعد از پختن غذا و خنک کردن آن براحتی رشد می کند.

علائم معمول نوع اول حالت تهوع و استفراغ، که بعضی از اوقات با اسهال همراه است و علائم دوم عبارت از دردهای شکمی، اسهال آبکی، که بعضی اوقات با استفراغ همراه است می باشد.

کالیسی ویروس (Calici virus):

این میکروب علت کاملاً معمول بیماری غذابرد است، ولی بدلیل مشکلات تشخیص گزارشات کمی در خصوص آن وجود دارد و معمولاً از شخصی به شخص دیگر سرایت می کند.

افرادی که به این میکروب آلوده هستن قادرند آنرا در غذای که تهیه می کنند انتقال دهند، بیماری های شکمی روده ای، استفراغ و اسهال از معمول ترین علائم آن است.

علائم این بیماری معمولاً در طی 2 روز از بین می رود، شیوع امراض غذابرد، گسترش بیماری مرتبط با غذا هنگامی اتفاق می افتد که گروهی از مردم همگی یک، دو نوع یا بیشتر از یک غذای آلوده را دریافت می کنند و این وضعیت باعث می شود که همگی به یک نوع بیماری دچار شوند.

ترکیبی از حوادث در ارتباط با شیوع بیماریهای همه گیر وجود دارد.

مثلاً ممکن است غذای آلوده که برای مدتها طولانی در درجه حرارتهای اتاق نگهداری شده است، این اجازه را به باکتریهای موجود در غذا بدهد تا بتواند تکثیر گشته و به تعداد زیادی برسد و گروهی از مردم که آنها را مصرف می کنند، همگی به یک نوع بیماری دچار شوند.

شیوع این نوع بیماری ها می توانند محلی، منطقه ای، ملی و حتی بین المللی باشند.

در چنین حالتهای تشخیص و شناسائی میکروب عفونی بسیار حیاتی و ضروری است که می تواند بیماری را در کوتاه ترین زمان ممکن مهار نماید.

در روستاها که غذا را بین خود تقسیم می کنند و نیز در مراسم و اعیاد و چشنها که معمولاً همه از یک نوع غذا استفاده می کنند امکان شیوع بیماریهای مرتبط با غذا وجود دارد.

شبکه های تقسیم غذا در مناطق دورافتاده روستائی باعث می گردد که شبکه های پیچیده تری از انتقال امراض مرتبط با غذا در سایر مناطق نیز بوجود آید.

لذا شیوع امراض مرتبط با غذا در بعضی از مناطق جهان دلالت بر این مسئله دارد که سلامت و سالم بودن غذا در خطر بوده و احتیاج به بهبود دارد.

لذا برای جلوگیری از شیوع این گونه بیماری ها حتی لازم است کوچکترین ناامنی ناشی از بیماری مرتبط با غذا گزارش گردد.

چرا که همیشه این شانس وجود دارد که شیوع بیماری ممکن است بزرگتر و خطرناکتر گردد.

جلوگیری از چنین شانسهای که امکان تحقیقات و بررسیها را در مورد مشکلات کوچک بوجود می اورد، می تواند در تصحیح مشکلات بزرگتر به جوامع انسانی کمک کرده و آنها را از خطر ابتلا به انواع بیماریهای مرتبط با غذا نجات دهد.

لذا زمانی که به شیوع یک بیماری مشکوک شویم تحقیقات بلافاصله باید آغاز گردد.

افرادیکه درگیر یک نوع بیماری خاص می شوند باید علائم بیماری، مدت زمان بیماری، مکان و موقعیت بیماری، همگی تعیین گردد تا بتوان از شیوع و توسعه آن جلوگیری نمود.

امروزه آمارهای علمی مستندی در خصوص گرمای جهانی موجود است و از طرفی طیف هم راز مرتبط با غذا بنحوی گسترده ای در حال تغییر می باشد.

بعنوان مثال: در قرن گذشته تب تیفوئید، وبا، سل، شایع ترین بیماری های بودن که ریشه های غذابرد داشتن که با بهبودهای با اهمیت غذائی مانند پاستوریزه کردن شیر، بسته بندی های بهداشتی و ضد عفونی کردن آب از جمله روش های مطمئن شدن که از امراض مرتبط با غذا جداً جلوگیری می کردند. ولی متاسفانه امروزه عفوتهای غذابرد دیگری جای قبلی را گرفته اند.

مثلاً در سال 1996 یک نوع میکروب پارازیتی بنام کیکلوس پولا که در میوه درخت توت گواتمالایی بصورت ناگهانی ظاهر گردید علت اصلی بیماری اسهال شناخته شد.

این درختان توت برای استفاده های تجاری در کشور گواتمالا کاشته شده بودند و به طریقی در مزارع این کشور با پارازیت غیر معمول کیکلوی پولا آلوده شدند.(لی 2000)

تغییرات اقلیمی و بالا رفتن میانگین درجه حرارت جهانی، خطری است که امروزه سیستم های فیزیکی، بیولوژیکی و اکولوژیکی حمایتی و حفاظتی حیات با آن روبرو هستن.

از آنجائیکه سلامت و بهداشت انسان وابستگی شدیدی به سامانه های اکولوژیکی دارد، لذا گرمای جهانی می تواند باعث شیوع انواع میکروبها گشته و بیولوژیکی انسان گردد.

ارتباط بین میکروبها و انسان تغییرات وسیعی را در عکس العمل او نسبت به اجتماع، تعداد افراد خانوار، محیط زیست و اقتصاد دارد.

بعضی از این تغییرات، اساساً انعکاس دهنده بالا رفتن میانگین درجه حرارت در جهان می باشند. به همین ترتیب تغییراتی در میزان حوادث ، فصول سال و تعداد امراض عفونی نیز بوجود می آید.

 

بعنوان مثال بیماری مالاریا که امروزه فقط در افریقا وجود دارد، ممکن است در اثر بالا رفتن درجه حرارت جهان و تغییرات فصلی به سایر مناطق کره زمین گسترش یابد.

در طول دو دهه گذشته چند بیماری ناشناخته مهم که ارتباط تنگاتنگی با عفوتهای غذابرد داشته اند، پیدا شده است.

بعنوان مثال: علم پزشکی هم اکنون دریافتی است که سندرم گولانباری(در بخش مربوط به عفونت کمپیلو باکتر توضیح داده شده است) بواسطه عفونت مسری کمپیلوباکتر بوجود می آید و رایج ترین علت نارسائی حاد کلیوی در بچه ها که در واقع سندرم تخریب سلولهای قرمز خون است بواسطه نقص در سیستم کلیوی بوجود می آید توسط میکروب و عفونت لیکولا 157 که منشاء باکتریها را دارد بوجود می آید.

لذا احتمال دارد سایر امراض که هم اکنون منشاء نامشخص دارند، از عفونت های مرتبط با غذا سرچشمه بگیرند.

حفاظت و مواظبت در برابر امراض مرتبط با غذا:

حفاظت در برابر بیماریهای غذابرد بسیار ساده است. و با انجام چند احتیاط بسیار ساده کاملاً میسر می گردد.

توصیه های ذیل در این خصوص می تواند گامهای مهمی را در پیشگیری از امراض غذابرد به ارمغان آورد:

1-   اول از همه شهروندان هر جامعه باید مطمئن شوند که انواع گوشت های که در اختیار دارند و همچنین انواع تخم مرغها بخوبی پخته شوند.

پختن مناسب فرآورده های فوق پدر باکتریها را در خواهد آورد.

حرارت(7 درجه سانتی گراد) برای پختن گوشت پذیرفته می شود. از نیمرو پختن تخم مرغ خودداری گردد.

2-   از بکار بردن چاقو(وسیله برش) برای تکه کردن گوشتهای مختلف خودداری گردد.

شستن دستها، وسایل برش و تخته برش باید کاملاً قبل از هر گونه برشی کاملاً شسته و ضد عفونی شوند.

غذاهای پخته شده را در جایگاه مخصوص قرار دهند که هیچگونه تماسی با دیگر غذاها نداشته باشد.

3-   غذاهای اضافی را بنحو مناسبی در یخچال نگهداری نمائیم، بخاطر داشته باشیم که باکتریها در درجه حرارت معمولی و محیط به سرعت رشد می کنند.

اگر غذائی پخته شده در حجم زیادی وجود دارد و می خواهید از آن نگهداری کنید، غذا را در ظرفهای متعددی قرار داده تا به سرعت سرد شوند و پس از سرد شدن در یخچال نگهداری شود.

میوه ها و سبزیجات  را در آب جاری شیر شستشو دهید، این مهم باعث می شود که گرد و خاکهای ریزی که شما نمی بینید از آن خارج گردد.

برگهای روی و تمامی روی کاهو و سبزیجات نظیر آنرا خارج کرده و دور برزید. این موضوع باعث می گردد که آلودگیهای احتمالی برطرف شوند.

4-   اگر می خواهید سبزیجات و یا هر بخش بریده شده از غذا و یا میوه ها را مجدداً برش دهید لازم است با یک چاقوی تمیز و غیر آلوده قسمت برش داده شده را جدا کرده و دور بندازیم.

این مهم در عین حال که ساده و پیش پا افتاده است برای جلوگیری از ورود باکتری فوق العاده مهم است.

بخاطر داشته باشیم که سطوح برش داده شده براحتی توسط باکتریها آلوده می گردد.

5-   قبل از تهیه هر نوع غذائی بهتر است دستها را با آب و صابون بشویم و اکر بیماری اسهال دارید لازم است از سرو غذا برای دیگران اکیداً خودداری گردد.

6-   هر نوع ناراحتی مربوط به غذاهای را که می خوریم را فوراً گزارش نمائیم.

7-   بهترین روش موثر برای تخریب باکتریها ناقل بیماری قبل از اینکه انسان را آلوده کند، واکسیناسیون است.

بعنوان مثال: واکسیناسیون گله های گاو و گوسفندان که با نوع 3 پروتئین های ترشح همراه است منجر به کاهش قابل ملاحظه میکروب ای کولا(E.0157)     می گردد.

 

با توجه بر اینکه اسهال علامت شایع اغلب امراض میکروبی است، لذا تعریف و تفصیل علمی علت بیماری، برای جلوگیری و درمان صحیح بیماری بسیار ضروری است.

بدین ترتیب اگر اسهال بوجود آمده همراه موارد ذیل باشد، مواظبت های بهداشتی بیشتری باید مدنظر قرار گیرد:

1-   تب بالا (درجه حرارت بدن که از راه دهان اندازه گیری می شود بیشتر از 38.6 باشد). (درجه سانتیگراد)

2-   وجود خون در مدفوع.

3-   تداوم استفراغ که باعث از دست رفتن آب بدن می شود.

4-   علائم کم آبی بدن شامل کاهش در ادرار، خشکی دهان و گلو و احساس سرگیجه در حالت ایستاده.

5-   بیماریهای اسهالی که بیشتر از سه روز طول می کشد.

لذا در حالتهای فوق بستری شدن بیمار خالی از لطف نیست.

غذاهای خام مرتبط با بیماریهای غذابرد:

واقعیت این است که غذاهای خام حیوانی محتمل ترین غذاهای هستن که امکان آلودگی آنها وجود دارد.

گوشت خام و گوشت مرغ، تخم مرغ خام، شیر غیر پاستوریزه و ماهیهای خام مثالهای از این مانند، غذاهای که با محصول حیوانات دیگر مخلوط می شوند.

مثلاً تانکرهای بزرگ شیر خام، قفس های متعدد مرغ و تخم مرغ و گوشت های چرخ کرده از جمله غذاهای خامی هستند که امکان آلوده شدن آنها، یکی از دیگری وجود دارد.

این مسئله باعث می شود که حتی همه آن غذاهای خام آلوده گردنند.

بعنوان مثال: یک همبرگر که ممکن است متشکل از گوشت چند حیوان باشد، مقدمات آلودگی کل غذا را بدنبال دارد.

مثلاً املت یک رستوران که حاوی تخم مرغ چند مرغ است آلوده بودن یکی از آنها باعث آلودگی همه املت رستوران می گردد.

یا مثلاً یک لیوان شیر که متشکل از شیر چند گاو است، اگر یکی از گاوها آلوده باشد منجر به آلوده شدن همه شیرها می شود.

بهداشت میوه ها و سبزیجات خام نیز بسیار مهم است و متاسفانه شستن آنها فقط منجر به کاهش آلودگی می گردد و آنرا بطور کلی از بین نمی برد.

لذا وارد شدن به چند پاتوژن به داخل بدن انسان ممکن است منجر به پدیدار شدن امراض غذابرد گردد.

استفاده از آبهای ناپاک نیز باعث تولید امراض مرتبط با آب می گردد. باکتریهای موجود در بعضی از گیاهان نیز ممکن است بیماریهای مرتبط با غذا را بوجود آورد.

آب میوه های غیر پاستوریزه نیز ممکن است آلوده باشند و این آلودگی ها زمانی بوجود می آید که از میوه های شستی نشده برای آبگیری استفاده شود.

خلاصه بحث:  

واقعیت این است که سیاره زمین در کل هستی، سیستمی متعادل شده است ولی متاسفانه این سیستم هوشمند و برنامه ریزی شده هم اکنون توسط  فعالیتهای انسانی در حال تخریب شدن است.

ناهنجاریهای مهمی از قبیل آلودگیهای وحشتناک و مرگبار هوا در اکثر کلان شهرهای جهان، هدر دادن، کاهش و آلوده کردن گسترده منابع آب شیرین، از بین بردن تنوع محیط زیستی، تخریب گسترده خاکهای حاصلخیز کشاورزی، از بین بردن منابع طبیعی و مهمتر از همه اضافه کردن بیش از حد به جمعیت زمین همگی باعث گردیده است که طیف وسیعی از اثرات منفی بر محیط زیست و تعاقب آن بر رفاء و سلامت انسان بوجود آید.

گسترش آلودگی و امراض، تخریب منابع حیاتی و قلع و غم موجودات آبزی و خشک زی بعلاوه تغییرات وسیع در اقلیم جهانی نیز باعث گردیده اند که اکثر اکوسیستم های سیاره زمین زودتر از موعد مقرر به حیات خود پایان دهند.

ما در این فصل تلاش کردیم که بطور خلاصه چشم انداز جامع الاطرافی نسبت به همه علل و عوامل در برگیرنده سلامت اکوسیستم و فعالیت های انسانی داشته باشیم.

راه حلها و روشهای جایگزین سبزی را نیز برای اکثر مشکلات محیط زیستی که ناشی از فعالیت های انسان بود، نیز پیشنهاد نمودیم.

محیط زیست و ارتباط تنگاتنگ آن با فعالیتهای انسانی به دانشمندان و تصمیم سازان کمک می کند که تغییرات مثبتی را در جهت بهبود  و سلامت زندگی انسان ایجاد نمایند.

لذا برای تحقیق موارد فوق تعاون و همکاری های محلی، منطقه ای و بین المللی مورد نیاز و ضروری است.

تدوین قوانین و پیمان های بین المللی محیط زیستی یکی از راه حل های اساسی و قابل ملاحظه ای است که مطمئناً از آلام و ناهنجاریهای اکوسیستم های موجود در جهان کاسته و راه را برای حفاظت ، حمایت و بهبود محیط زیست جهانی فراهم می نماید.

نهایتاً در سایه تلاشهای فوق ، سلامت و بهداشت انسانی  تامین میگردد.