_{تالیف: دکتر سلطانی نژاد}

"بنام خدا"

صدای مزاحم: آلاینده ئی فراموش شده

صدای مزاحم: آلاینده ئی فراموش شده.

 

(Noise, The Forgotten Pollutant)

صدای مزاحم یکی از گسترده ترین آلاینده های محیط زیستی است و کمتر کسی میتواند از آن فرار کند.

حتی زمانیکه اکثر ما در نظر داریم که از اوقات فراغت و زندگی خود لذت ببریم، با این پدیده شوم و خطرناک مواجه هستیم.

جت های جنگی، هواپیماها، خودروها، قطارها، بعضی از کارخانه ها قادرند انواع صداهای ناخواسته و مزاحم را تولید کنند.

صوت اساساً انتقال هوا از طریق سلسله ای از امواج میسر می گردد.

بعنوان مثال: یک بلندگو را در نظر بگیرید، هنگامیکه صدای موسیقی بالا می رود، قسمت مخروطی بلندگو به ارتعاش در می آید و باند قرار داده شده در جلو بلندگو حرکت هوا را احساس می کند.

بطور کلی، امواج صدا، در واقع طول موجهای فشرده ای هستند که مولکولهای همجوار را به ارتعاش در می آورند و بدین ترتیب صدا از منبع خود ارسال و انتشار می یابد.

صدا نیز توسط بلندی آن (زیر و بم بودن) وفرکانس قابل تعریف است. بلندی صدا توسط مقیاس دسی بل قابل اندازه گیری است. مقیاس دسی بل طیف وسیعی از بلندای صدا را در بر می گیرد.

پائینترین صدائی که گوش انسان را قادر به کشف آن است، روی صفر دسی بل تنظیم می گردد و در واقع این مهم آستانه شنوائی(Threshold of hearing) نام دارد.

در مقیاس دسی بل، برای هر 10 دسی بل افزایش، ده برابر افزایش در شدت صوت ایجاد می گردد و بنابراین، ده دسی بل، ده برابر بلندتر از صفر دسی بل صدا است. یا مثلاً 20 دسی بل صدا، ده مرتبه بلندتر از ده دسی بل صدا است و 100 مرتبه بلند تر از صفر دسی بل صدا است و به همین ترتیب بلندی و پستی صدا در مقیاس دسی بل اندازه گیری می شود.

زیر و بم یا فرکانس، در واقع اندازه گیری زیر و بم صدا است.

مثلاً نوت های و یدئوئی صدای بلند دارند و زیر و بم آنها، توسط موج بر ثانیه قابل اندازه گیری است.

یعنی تعداد امواج فشرده و منقبض شده ای که از یک نقطه در هر ثانیه عبور می کنند. هر اندازه سرعت صدا بالا باشد، تعداد امواج در ثانیه بزرگتر است.

امواج در ثانیه را معمولاً هرتز می نامند. این نام از انتهای نام یک فیزیک دان آلمانی بنام هنریخ رودلف هرتز (Heinrich Rudolf) گرفته شده است.

گوش انسان به صداهائی که دامنه آنها از 20 تا 20000 هرتز باشد، حساس است، صداهای پائین 20 هرتز توسط گوش انسان قابل تشخیص نیست به اینگونه صداها ، صداهای مادون صوت می گویند و صداهای بالاتر از دامنه شنوائی، صداهای ماوراء صوت نام دارند.

 

مفهوم کلیدی:

 

امواج صوت، امواج فشرده شده ای هستند که از طریق فضا ارسال می شوند. صوت به صودت بلندی صدا و فرکانس در مقیاس دسی بل اندازه گیری میگردد.

 

 

صدای مزاحم و ناخواسته: (Noise)

صدای مزاحم، در واقع یک تن صدای ناخواسته و ناخوشایند است. اینکه هر کسی چگونه صدای مزاحم را بررسی کند، به متغیرهای زیادی وابسته است.

این متغیرها عبارتند از: سابقه ذهنی، حالت حرفه وموقعیت مکانی و شنوائی افراد نیز مهم است.

زمان وقوع صدا متغیر دیگری است که باید مد نظر قرار گیرد، مدت و حجم صدا بسیار مهم است و عاملهای دیگری وجود دارد که همگی تعیین کننده هستند.

مثلاً صداهای نرم و لطیف لذت بخش و صداهای خش و کلفت، آزار دهنده تر است و در واقع از بلندی صدا است که مردم از آن فرار کرده و آنرا بعنوان صدای مزاحم می شناسند.

منابع صداهای ناخواسته، عبارتند از: حمل و نقل، صنعت، منازل و مناطق مسکونی، مناطق نظامی و بعضی مکانهای دیگر.

معمولا هر مقدار که جوامع تکنولوژی تر می شود، آلودگی صدا بیشتر میگردد. صداهای ناخواسته ناشی از کامیونها، تراکتور، بلدوزرها، ساختمان سازی، ترافیک های هوائی، وسائل خانگی و غیره صداهای مزاحم تلقی می گردند.

 

مفهوم کلیدی:

 

صدای مزاحم، فریادها و نوت های بی معنی و مفهومی هستند که از کارکرد ماشینهای غول پیکر ناشی میگردند. خواسته یا ناخواسته بودن این صدا ها بر اساس متغیرهائی تعیین میگردد.

 

 

 

اثرات صداهای مزاحم بر انسان و سایر موجودات غیر انسانی:

هر اندازه که انسان مسن تر می شود، آستانه شنوائی او کمتر میگردد.

بنظر می رسد چندین عامل در این قضیه دخیل باشند. نقائص شنوائی و از بین رفتن سیستم صوتی درون انسان، منتج از عفونت های فرصت طلبی است که در گوش درونی بوجود می آید، البته پیری طبیعی گیرنده های صدا نیز در کم شنوائی موثر است.

لذا اگر کسی در معرض صداهای گوش خراش قرار گیرد و این عمل تداوم داشته باشد، فرد شنوائی خود را از دست می دهد.

معمولاً مردان با مسن شدن، بیشتر از زنان شنوائی خود را از دست می دهند. و این تفاوت احتمالاً بخاطر صداهای ناهنجاری است که در محیط های مختلف دریافت کرده اند.

اگر بلندی صدای مزاحم زیاد باشد و نیز تداوم داشته باشد، سلولهای گیرنده درون گوش دچار از بین رفتن زودرس می گردند.

بر اساس تخمین از هر 20 نفر انسان، ده نفر از نقائص شنوائی ناشی از صداهای ناخواسته فعالیت های انسانی، رنج می برند.

صداهای گوش خراشی مانند موسیقی راک، تفنگ، ماشین های پرسر و صدا، قادرند موقتاً و به صورت لحظه ای آستانه شنوائی را پائین آورده و در آن تغییر ایجاد کنند، و نقض دائمی شنوائی و یا کری مطلق زمانی ایجاد می شود که فرد بصورت مداوم در معرض صداهای با تن بالا قرار گیرد.

صدای مزاحم نیز اثرات قابل ملاحظه ای بر خواب دارد.

اعصاب را دگرگون، فشار را افزایش، خواب را ناآرام و مخصوصاً کیفیت آنرا در شب بشدت کاهش داده و بطور کلی زندگی را التهاب آفرین می نماید.

صداهای ناهنجار بر محیط زیست حیوانات و گیاهان نیز اثر نامطلوب داشته و آنها از خانه و کاشانه خود فراری می دهد، نهاد آرام گیاهان را ناآرام و پرندگان و پستانداران را از پناهگاههای امن خود فراری می دهند.

 

مفهوم کلیدی:

 

صداهای ناهنجار، نقص شنوائی ایجاد می کنند، خواب را دچار اختلال ، و زندگی روزانه انسان و سایر موجودات را با مشکلات مواجه می سازند. صداهای ناهنجار، در مکالمات و مباحثات و بحث های رسمی و علمی اختلال ایجاد نموده، تمرکز، آرامش و لذت بخشی را با مشکل مواجه می سازند.

 

 

 

پیش گیری و کنترل صداهای ناهنجار:

متاسفانه آلودگی صدا، در جهان بصورت جدی مورد توجه قرار نگرفته و در مقایسه با اشکال دیگر آلودگی(هوا، خاک و سایر) در مرتبه نازلتری قرار دارد، این مهم و بی توجهی به خاطر آن است که نقص سیستم شنوائی انسان، تدریجی است و مدتها طول می کشد تا کری کامل حاصل گردد.

بدین ترتیب قربانیان از نقص و از بین رفتن تدریجی سیستم شنوائی خود بی خبرند. لذا برای پایش و کاهش صداهای مزاحم، کنترلهای مربوط در سه سطح قابل اعمال است:

1- سطح برنامه ریزی و طراحی.

2- سطح ایجاد موانع و جاذب های صدای ناخواسته.

3- سطح انجام اقدامات انفرادی در جهت کاهش صدای های مزاحم.

 

الف -سطح طراحی، در این سطح موارد ذیل مدنظر قرار میگیرد.

- تلاطم هوا را که توسط خودروها ایجاد می شود، به حداقل خود پائین آورید.

- میزان ارتعاش از خودروها، ماشین ها و وسایل خانه ها را در حداقل میزان ممکن پایه ریزی کنید.

- جاده ها، بزرگ راهها و ریل قطارها را کاملاً دور از مناطق مسکونی متراکم احداث نمائید.

- عایق کردن بهتر راههای فرعی، کامیونها، اتوبوسها و سایر تجهیزات ، به کاهش صدا کمک می کند.

- موتور سیکلیت های دوزمانه، پرسر و صدارا از سیستم تولید حذف کنید.

- صدا خفه کن های بهتر و کاراتری بر وسائط نقلیه موتوری نصب نمائید.

- فرودگاهها را خارج از مراکز جمعیتی متراکم احداث کنید.

- از رشد و توسعه فرودگاههای موجود در شهر خودداری کنید و اگر می شود آنها را تعطیل نمائید.

- از وسایل و تجهیزات کم صدا خریداری کنید.

- برای حذف و مسدود کردن صداهای ناهنجار از مجلس و قوانین آن کمک بگیرید و یا بخواهید تا قوانین مورد نظر تدوین گردد.

- جریان ترافیک برای حذف خاموش و روشن کردن وسائط نقلیه موتوری را بدرستی مدیریت کنید.

ب-در سطح ایجاد موانع موارد ذیل قابل انجام است.

- موانعی در طول خیابانهای شلوغ و پرسروصدابسازید.

- سطوح پستی وبلندی جاده و کندکاریها را حذف نمائید.

- جاده هائی هم سطح ایجاد نمائید.

- از ایجاد جاده های شیب خودداری کنید، این مسئله صدای موتور را انتقال می دهد.

- در اطراف بزرگ راهها و منابع تولید صداهای ناهنجار، چند ردیف درختان متراکم بکارید.

- در طول خیابانها و اطراف کارخانه های پرسروصدا، موانع موضوعی کنترل صدا ایجاد نمائید.

- خانه ها را بهتر عایق بندی کنید.

- از پنجره های دوجداره استفاده کنید.

- در کارخانه ها، دفاتر و خانه ها از مواد جاذب صدا استفاده کنید.

- در فرودگاهها، کارخانه ها و محل های ساخت که صدای بلند تولید می کنند، از وسایل و تجهیزات جلوگیری کننده صدا استفاده کنید.

 

ج-در سطح راه حل های شخصی برای کنترل صدا ،موارد ذیل را رعایت کنید.

- تجهیزات وسایل برقی کمتری خریداری کنید.

- فعالیتهای صدا تولید کن خود را زمانبندی کنید، تا به دیگران صدمه ای نرسد.

- از وسائط نقلیه عمومی استفاده کنید.

- از خرید تجهیزات، وسایل و خودروهای صدا زا پرهیز کنید.

- برای حذف صدا از خودروی خود همیشه آنرا تعمیر کنید.

- هنگامیکه با فعالیت های پرسروصدا مواجه هستید، از تجهیزات محافظ گوش استفاده کنید.

 

صدای مزاحم یکی از آلاینده های خطرناک محیط زیستی است و بر همه سیستم های بیولوژیک اثر نامطلوب دارد.حذف آن از محیط زیست ضروری است.