·         

 

 

_{تالیف: دکتر سلطانی نژاد}

بنام خدا

ایجاد شهرهای امن ، پایدار و محیط زیستی:

ایجاد شهرهای امن ، پایدار و محیط زیستی: 

 

اصول عملیاتی توسعه جوامع پایدار:

در مقاله های اولیه  ، توضیح دادم که هدف از کتابت این مقالات، جستجو برای توسعه پایداری جوامع انسانی است. در واقع یک رویکرد سیستمی (Systemic Approach ) راجع به پایداری (Sustainability) را بصورت جامع شرح دادم تا بحال طی 17 الی 18 مقاله در خصوص مسائل مختلف مربوط به محیط زیست و حفاظت آن در این سایت مکتوب شده است، و یکی از اهداف مهم مکتوبات این بوده است که نشان دهم، چگونه اصول پایداری منبعث از اکولوژی و سایر سیستمهای بیولوژیک را می شود در دوباره سازی (Restructure) سیستمهائی انسانی بکار گرفت.

واقعیت این است که سیستمهای انسانی موجود مثل انرژی، حمل و نقل، مدیریت ضایعات و مجتمع های مسکونی، با سیستمهای طبیعی سازگاری ندارند، یعنی بر خلاف آنها، ناپایدارند و موجبات تخریب وسیع محیط زیست را فراهم می کنند.

لذا در این بحث می خواهم ایده هائی مطرح کنم که شاید برای ایجاد طراحیهای سیستم های انسانی سازگار با طبیعت مفید باشد.

البته قصد دارم طراحی ها را طوری مطرح کنم که انسان ضمن اینکه بتواند در میان محدودیت بیولوژیک زندگی کند، از آن لذت هم ببرد، امیدوارم طراحی های من به انسان این اجازه را بدهد، بدون اینکه چرخه مواد غذائی، اقلیم، حیات سایر جانوران، آب، خاک، گیاهان و سایر محیط های طبیعی را آزار دهد و تخریب کند، به پیشروی درخشان تمدن خود ادامه دهد. تمدنهای زیادی در گذشته بوده اند که بواسطه عدم توجه به موارد فوق به زوال رفته اند.

راجع به همه اصولی را که می خواهم از آنها در سیستمهای انسانی استفاده کنم، بتشریح در مقاله های قبلی بحث کرده ام، یعنی راجع به مسائل منابع طبیعی و راه حل های آنها، انرژی، آب، کشاورزی و همه سایر موضوعات مربوط به حفاظت محیط زیست با تکیه بر اصول عملیاتی توسعه پایدار در مباحث قبلی بتفصیل سخن بمیان آمده است.

لذا می کوشم برای چندمین بار البته با ادبیاتی متفاوت، همه موضوعات قبلی را بصورتی شفاف تر با تکیه بر اصول عملیاتی توسعه پایدار یکبار دیگر متصور سازم.

 

شهرها، بخش ها و توابع، شبکه هائی از سیستمهای انسانی:

تهران را در نظر بگیرید، که از شما و محیط های که ساخته اید، مثل خیابانها، مراکز تجاری، ساختمانهای اداری، مدارس، دانشگاه و غیره تشکیل شده است.

اگر یک مقدار دقیق تر نگاه کنید و به موضوعات حساس شوید، می بینید که تهران شبکه ای از سیستمهای انسانی کاملاً بهم وابسته، بوجود آمده است.

مثلاً یک سیستم گسترده حمل و نقل، شامل جاده ها، بزرگ راهها، ایستگاههای گاز، اتومبیل ها، اتوبوسها، کامیونها و فرودگاه وجود دارد.

با یک سیستم وسیع انرژی، شامل ایستگاههای گاز، نیروگاهها، لوله های زیرزمینی و روی زمین که گاز طبیعی را حمل می کنند، خطوط نیرو و انتقال برق، سیستم وسیع و گسترده آبرسانی و خیلی خیلی سیستمهای دیگر، در این کلان شهر وجود دارد.

این شبکه ها که از سیستمهای مختلف تشکیل شده اند، اساساً برای تامین نیازمندیهای انسانی تعبیه گردیده اند، با وجود این سیستمهای وسیع که در شبکه های بزرگی عینیت یافته، شما می بینید، تهران در همه روزهای سال با طیف وسیعی از ناهنجاریها ی محیط زیستی روبروست که مهمترین آن آلودگی هوای شهر می باشد و تقریباً در سرتاسر سال این آلودگی بصورتی پایدار وجود دارد.

واقعا علت این الودگی پایدار و مانا چیست؟؟؟.

زمانیکه سیستمهای انسانی ما درست کار نکنند وهنگامیکه همه زیرساخت های یک جامعه در معرض تهدید باشند،در چنین شرایطی مجموعه ئی از ناهنجاری ها در شکل های متفاوت بروز میکند و در صورت عدم درمان ریشه ئی ، پایدار و مانا میشود. الودگی هوا در کلان شهرهای جهان از این نوع است.

برای بر طرف کردن مجموعه ناهنجاریهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی، لاجرم باید به طراحی دوباره همه سیستمهای انسانی موجود پرداخت، شاید این مهم در کوتاه مدت میسر نگردد ولی در دراز مدت قابل حصول خواهد بود.

مفهوم کلیدی:

 

نامرئی بودن سیستمهای انسانی:

در خصوص مسائل مربوط به حفاظت محیط زیست طی 50 سال گذشته در ایران پیشرفت قابل ملاحظه ای صورت نگرفته است.

مشکلات هر روز حادتر می شوند، و کسی هم جوابگو نیست، حجم عظیمی از مسائل اجتماعی، و سیاسی بر مشکلات خانمانسوز( ناهنجاریهای محیط زیستی) سایه افکنده است.

روندهای محیط زیستی همگی بسوی ناپایداری حرکت می کنند، وضعیت موجود بسیار خطرناک است.

شاید برای مردم خیلی مشکل باشد که بپذیرد جامعه بشری و سیستمهائی که آنرا پشتیبانی می کنند، بطرز سرسام آوری بسوی ناپایداری در حال حرکتند.

من در مقاله های قبلی این هشدارها را داده ام و این روند را خطر ناک می بینم.

 

در خصوص آلودگی، انقراض گونه ها، گرمای جهانی و طیف وسیعی از مشکلات محیط زیستی ما امروز بصورت مسکن وار برخورد می کنیم مثلاً در خصوص آلودگی هوا، منتظر باد و باران هستیم، این خنده دار نیست؟!!

 

در صورتیکه مشکل آلودگی هوا تهران و سایر کلان شهرهای ایران و خیلی از ناهنجاریهای دیگر، اساساً عمیق تر از آن هستند که بشود آنها را با درمانهای مقطعی سامان داد.

واقعیت این است که ریشه معضلات و ناهنجاریهای محیط زیستی جای دیگری است و آن جمعیت بیش از(Over-population) تهران و سیستمهای انسانی ناپایدار (Unsustainable Human Systems) مستقر در شهر است.

 

البته یکی از علل بسیار اصلی تداوم آلودگی در تهران، برخوردهای غیر علمی با این مسئله است. دست اندکاران با ظهور علائم و نشانه های آلودگی، درمانهای کوتاه مدت را برای آن در نظر می گیرند و متاسفانه هیچ کاری هم از دستشان بر نمی آید.

 

این یک فاجعه ملی است و واقعیت این است که همه ما مقصریم و در راس آنها، سازمانهای قانون گذار و برنامه ریزمسئولند میباشند

 

مثلاً در مورد تهران فرضیه اصلی این است که اگر ما بصورت فوری و مسکن وار مسئله را حل کنیم و با ایجاد تغییراتی جزئی این و آنجا آلودگی را کاهش دهیم و اثرات منفی آنرا در کوتاه مدت متوقف کنیم، در این صورت مسئله تا حدودی حل می شود و عمدتاً غافل از این هستیم که ریشه این معضل در ناپایداری سیستمهای انسانی نهفته است.

 

فاکتور بسیار مهم دیگری مطرح است. برای اغلب مردم سیستمهای انسانی نامرئی و غیر قابل رویت هستند.

 

واقعیت این است که ما راجع به سیستمها اساساً درک درستی نداریم، که چگونه طراحی و ساخته شده اند و فقط هنگامیکه یک سیستم ناکارآمد جلوه می کند، دنبال طراحان آن هستیم.

 

سیستمهای زیادی وجود دارند که زندگی روزانه ما را می چرخاننند و ما از بسیاری از آنها اطلاع داریم.

 

اما بعضی از سیستمها هستند که ما اطلاع چندانی از نحوه کارکرد آنها نداریم، چگونه ما می توانیم بدون اطلاع از یک سیستم در باره عملکرد آن نظر دهیم؟

 

مفهوم کلیدی:

 

عملکرد محیط زیستی در مقابل پایداری سیستمهای انسانی:

درک تفاوتهای بسیار مهم:

مانع مهمی که در راه درک ناپایداری سیستمهای انسانی مطرح می باشد، در واقع عدم تمایز بین عملکرد محیط زیستی و پایداری سیستمهای انسانی است.

اغلب ما فکر می کنیم که این سیستمها درست کار می کنند.در صورتیکه اینگونه نیست.

زمانیکه مشاهده می کنیم، سیستمها، خدماتی را که نیاز داریم در اختیار ما قرار می دهند. فکر می کنیم که این سیستم پایدار است، در صورتیکه عکس قضیه مطرح است.

مثلاً موقعیکه سیستم حمل و نقل مردم را جابجا می کند و در قبال این جابجائی آلودگی وحشتناکی ایجاد می نماید، این که سیستم حمل و نقل درست کار نمیکند فلذا ناپایداراست.

مفهوم کلیدی:

 

چرا سیستمهای انسانی ناپایدارند؟!!:

اگر چه در حال حاضر تعیین دقیق ظرفیت برد سیاره زمین مشکل است، یعنی اینکه سیاره زمین چند نفر انسان و موجودات زنده را می تواند تامین نیاز کند.

ولی ساده است شواهدی پیدا کنیم که ما انسان ها در حال حاضر از ظرفیت برد سیاره زمین تجاوز کرده ایم.

گرمای جهانی، انقراض گونه ها، تخریب وسیع زمینهای حاصل خیز کشاورزی، فرسایش خاک، بیابان زائی، کاهش غذا و سایر مشکلات محیط زیستی، علائمی هستند که نشان می دهد ما از ظرفیت برد خارج شده ایم، یعنی کره زمین دیگر نمی توانند براحتی ما را تامین نیاز و ارتزاق نماید.

سایر اشکال حیات نیز به این بلا دچار شده اند. گونه های جانوری زیادی بدلیل نبود حمایت کافی محیط زیستی از بین رفته و یا در حال از بین رفتن هستند.

این مشکلات عمدتاً ناشی از فشار جمعیتی است که بر کره وارد آمده و می آید ولی بخش مهم دیگری از آن به واسطه طراحی نامناسب سیستم هائی است که حیات انسان را پشتیبانی و حمایت می نمایند.

مثلاً یک سیستم انرژی بر اساس بازده مناسب و پاک و منابع تجدید پذیر اثر بسیار نازلی بر محیط زیست دارد و ما در حال حاضر فاقد آن هستیم و در عوض از سیستم انرژی ئی استفاده می کنیم که دشمن محیط زیست است.

یا یک سیستم کشاورزی بر اساس کمترین میزان کنده کاری زمین، تناوب کاشت محصولات، اقدامات مربوط به حفاظت خاک و استفاده از آفت کش های طبیعی که قادر است کل مردم جهان را تغذیه نماید، بدون اینکه لطمات جبران ناپذیری به محیط زیست وارد آورد، فعلا موجود نیست.

بطور خلاصه، سیستمهای موجودد انسانی به دلایل ذیل ناپایدارند:

1- ایجاد ضایعات فراوان و تولید آلودگی بیش از حد ظرفیت برد

(carrying capacity)زمین برای جذب و غیر سمی کردن آنها.

2- مسموم کردن انسان و سایر گونه های حیات.

3- تغییر شیمی نزولات جوی.

4- تغییرات وسیع اقلیمی.

5- تخریب لایه محافظ حیات سیاره زمین.(ozone shield)

6- استفاده بی حد و حصر از منابع طبیعی و بر باد دادن این منابع تا سر حد تخریب.

7- تخریب منابع تجدید پذیر و غیر قابل تجدید، با تکیه عدم توجه به نیازمندیهای آیندگان (انسان و سایر موجودات زنده).

راستی چرا این سیستمهای ناپایدار انسانی این همه ناهنجاری برای محیط زیست بوجود می آورند؟!!!

دلیل اصلی آن اساساً ناکارآمدی این سیستمها است .

سیستمهای موجود مواد را بازیافت نمی کنند و از مواد بازیافت شده احتمالی نیز نیز استفاده نمی نمایند.

سیستمهای انسانی فعلی از انرژی غیر قابل تجدید شونده استفاده می کنند.

این سیستمهای خانمان برانداز انسانی، بجای احیاء و بازسازی تخریب می کنند.

مفهوم کلیدی:

 

چالش های ایجاد شهرهای امن و پایدار:

شهر ها و مجتمع های کلان شهری (استانها) همانند سایر موجودات زنده ، در یک اکوسیستم زندگی می کنند و سیستمهای پیچده ای از ارتباطات و زنجیره های غذائی دارند.

تفاوت عمده سیستمهای انسانی با سایر موجودات زنده در پایداری این گونه سیستمها است، یعنی سیستمهای طبیعی مستقر در اکوسیستم طبیعی است پایدارند ولی سیستمها انسانی از غیر طبیعی بودن و ناپایداری رنج می برند.

لذا برای دستیابی به پایداری در شهرهامیتوان از سیستمهای طبیعی درس گرفت.

اساساً چالش های پیش روی جامعه بشری دو لایه دارد. اول اینکه، باید زیرساخت های موجود را دگرگون کنیم.

دوم اینکه، زیر ساختهای جدیدی به سبک پایداری سیستمهای طبیعی بنا نهیم. اگر بخواهیم تغییر زیر ساخت دهیم، باید اسمش را استراتژی توسعه مجدد بنامیم.

یکی از مهمترین مراحل این استراتژی، اساساً کاهش تقاضا و مصرف منابع طبیعی و کم کردن آلودگی است یعنی تمام ساختمانها باید در استفاده از انرژی بسیار کارا و پر بازده عمل کنند، برق، بنزین، گاز طبیعی و سایر سوخت های فسیلی، باید بنحو بسیار مطلوبی با حداکثر صرفه جویی و عدم هدر روی مدنظر قرار گیرند.

مثلاً با یک عایق کاری بسیار ساده و یا تعویض یک مدل قدیمی با جدید آن می توان بنحوه موثری این مصرف را کنترل و آلودگی را کاهش داد.

یا مثلاً ما می توانیم وابستگی خود را به انرژیهای تجدید پذیر افزایش دهیم، بعنوان مثال اگر از صفحه های خورشیدی برای تولید برق و یا گرم کردن فضای منزل استفاده کنیم، وابستگی ما به سوخت های فسیلی کاهش پیدا می کند.

ما همچنین می توانیم از فلاش تانک های با مصرف کم و یا شیر پدالهای تحت کنترل برای کاهش مصرف آب استفاده کنیم.

یا مثلاً از رنگ بازیافتی و رنگ های با مسمومیت پائین و حتی چیزهای دیگر، استفاده کرده و وابستگی خودمان به منابع غیر قابل تجدید کم نمائیم.

این مهم برای اقتصاد، مردم و محیط زیست بسیار پسندیده و با ارزش است.

اقداماتی نظیر فعالیت های فوق در بخش های حمل و نقل، مجتمع های مسکونی، کشاورزی، مدیریت ضایعات و سایر سیستمهای دیگر که من در این سایت به صورت جامع در باره آنها بحث کرده ام، میسر است.

تلاشهای بسیار جدی دیگری نیز باید در جهت کنترل و رشد بی رویه جوامع شهری به داخل مزارع و زمینهای کشاورزی و سرزمین های بکر صورت پذیرد.

توسعه مجدد سیستمهای انسانی، استراتژی است که باید در توسعه پایدار مدنظر قرار گیرد،ولی غالباً از این مهم چشم پوشی می شود. و این مسئله بخاطر زیرساختهای فراوانی است که در گذشته انجام شده است و بعضاً میلیاردها پول رایج کشورها برای آن هزینه گشته است.

چالش اول

ضروری است ، سیستمهای زیرساختی موجود را تا آنجا که امکان دارد پایدار(Sustainable) نمائیم.

در کلان شهرهای دنیا، ساختمانهای یک نفره، یک خوابه و آپارتمانهای زیادی وجود دارند که با اندک تغییراتی می شود آنها را پایدار کرد.

در صورتیکه این مهم تحقق یابد یکی از اهداف مهم توسعه پایدار در جوامع انسانی محقق می گردد.

چالش دوم (The Second Challenge )

طراحی و ساخت زیر ساخت های جدید با تکیه بر اصول مسلم پایداری نیز از اهم واجبات است.

این مهم زمانی قابل انجام است که بخواهیم سیستمها را جابجا ، تعویض و یا توسعه دهیم.

لذا برای توسعه مثلاً ناوگان حمل و نقل در محیط شهری، ما می توانیم بجای استفاده از قطارهای سنگین وزن غول پیکر، از خطوط راه آهن بسیار سبک وزن و با قطارهای مربوطاستفاده نمائیم.

با چنین رویکردی ما می توانیم همه سیستمهای جدیدی را که می سازیم، بر پایه مصرف کم مواد طبیعی، انرژی تجدیدپذیر، کنترل و کاهش آلودگی و کمتر کردن ضایعات، قرار دهیم.

در چنین شرایطی ما حتی می توانیم برای توسعه های جدید از زمین های کمتری استفاده کرده و از رشد بی رویه جوامع شهری در زمینهای حاصل خیز کشاورزی جلوگیری نمائیم.

جامع موارد فوق در بحث های مربوط به انرژِی، ضایعات، جنگل داری، معدن کاوی و آلودگی در همین سایت توضیح داده شده است.

 

مفهوم کلیدی:

 

 

برنامه ریزیهای جامع شهری و پایداری سیستمها:

یک شهر از نظر منطقی محل فعالیت های متعددی است و این تلاشها بعضاً باهم دیگر در تضاد میباشند.(مجتمع های مسکونی و صنایع)

برای سالیان متمادی طراحان شهری از برنامه ریزیهای جامع شهری به منظور سامان دهی درست فعالیت ها استفاده کرده اند.

مثلاً مناطق صنعتی، مسکونی، تجاری، تفریحی و غیره بگونه ای چینش می شوند که کمترین گره کوری در آینده ایجاد گردد.

سیستم آبرسانی، برق، فروشگاههای مواد غذائی و غیره، بزرگراه ها، جاده های فرعی، فضای سبز، تعداد جمعیت شهر و خانوارها، تفریحگاهها، همه و همه از استانداردهای خاصی با تکیه بر پایداری ساماندهی میگردند.

مفهوم کلیدی:

 

برنامه ریزیهای جامع پایدار با تکیه بر کنترل گسترش جوامع شهری

 

برنامه ریزیهای پایدار استفاده از زمین، اساساً در جستجوی استفاده از اهدافی است که انسانها را از فعالیتهای ناهنجار، خطرناک، نامنظر و آلودگی دور نگه می دارد و مهم تر از همه می کوشد تا با استفاده کارا و بهینه را از زمین بیشترین بهره را ببرد و لذا در این راستا الگوهائی ایجاد می کند که تبدیل سرزمین های حاصل خیز کشاورزی و زمین های بکر به کاربری های دیگر در حداقل میزان ممکن قرار گیرند.

 

در واقع انجام این عمل برای جلوگیری و کنترل گسترش بی رویه شهرها است، در صورتیکه این کنترل ها انجام گردد، سرزمین های کشاورزی، مناطق تفریحی، زمین های مرطوب، چشم انداز و زیبا ئیهای منظر، آبراهه ها، مناطق شارژ مجدد سفره های آبهای زیرزمینی، جایگاه حیات وحش، ابقاء ارزشهای زیبائی منظر و حفظ خدمات متعدد آکولوژیک، همه و همه در عالی ترین وضعیت محیط زیستی خود قرار می گیرند.

بدین ترتیب ، برنامه ریزی پایدار زمین مستلزم تلاشهائی است که استفاده های کلیدی مانند، مناطق مسکونی، تجاری و توسعه حمل و نقل با همدیگر هماهنگ گردند .برنامه ریزیهای استفاده پایدار از سرزمین معمولا بهترین ها را برای مردم، اقتصاد و محیط زیست جستجو می کنند.

به واقع بهبود وضعیت اقتصادی جوامع با کاهش اتلاف سرزمین بهره ور و حاصل خیز میسر است.

کاهش آلودگی هوا و مشکلات بهداشتی پر هزینه نیز، در برنامه ریزیهای جامع شهری به منظور پایداری نکته ایست که هرگز مغفول نمی ماند.

 

لذا در این گونه شهرهای پایدار، خدمات دولتی، همانند پلیس و نیروهای انتظامی آموزش دیده و آگاه با اقتصاد، مردم و محیط زیست مکانیزمهای مهار ناهنجاریهای فیزیکی که از ضرورت یک جامعه پایدار است را بر عهده دارند.

چهار نوع اصولی توسعه شهری متصور است:

1- توسعه پراکنده.

2- توسعه فشرده.

3- توسعه کریدور (راهرو).

4- توسعه ماهواره ائی.

 

مفهوم کلیدی:

 

 

1- توسعه پراکنده شهرها:

این نوع توسعه در اکثر شهرهای جهان وجود دارد و نوعاً تحت عنوان رشد بی رویه و غیر کنترل شده جوامع شهری نام دارد.توسعه پراکنده شهرها بدترین نوع توسعه است.

رشد بی رویه جوامع شهری در واقع گسترش پایدار حومه های شهرها را بدنبال دارد.

مثلاً ایجاد مجتمع های مسکونی در کناره شهر، بزرگراه ها، مراکز تجاری و سایر اشکال توسعه در این نوع از گسترش جای می گیرند.

با انجام این چنین وضعیتی، مزارع کشاورزی، جنگلها، مراتع به ساخت و ساز تبدیل شده و چهره وحشتناکی از تخریب اقتصاد و محیط زیست به نمایش گذاشته می شود.

در اغلب شهرهائی که زمین بدین لحاظ منطقه بندی شده است، شاهد ناهنجاریهای وسیع در همه زمینه ها بوده ایم، دزدی، قتل، ناامنی، انواع خشونت ها، آشفتگی اقتصادی، ترافیک سنگین، آلودگی هوا، تخریب آب، فراموش شدن فضای سبز و سایر موارد ناهنجاری از ویژه گیهای این نوع گسترش است.

در این نوع گسترش بدلیل بلعیده شدن بخش وسیعی از حومه های شهرها که عمدتاً مناطق کشاورزی، تفریحی و سایر هستند، لطمات جبران ناپذیری بر زمین های حاصل خیز کشاورزی وارد می آید و چون مناطق مکانیزمهای جرم خیز محیط زیستی زیادی دارند، زمینه برای گسترش انواع ناهنجاریها فراهم است.

در چنین فضاهایی شهری میزان جمعیت به دلیل مهاجرت های بی رویه بسرعت افزایش یافته و پیمایش وسائط نقلیه موتوری نیز فزونی می گیرد.

چهره شهر از نظر منظر، کریه و مصرف انرژی بشدت بالا می رود که بدنبال آن آلودگی هوای شهرها از آستانه تحمل انسان و موجودات فراتر رفته و بدین ترتیب هزینه های سرسام آوری بر همه سیستمهای انسانی تحمیل می شود.

در چنین حالتی مسافرت ها افزایش یافته و عواطف انسانی بدلیل کناره گیری های بیش از حد و گذارندن اوقات در مسافرت، بشدت افت می نماید.

افزایش مصرف انرژی بدلیل پیمایش بیش از حد خودروها در این گونه توسعه باعث ایجاد آلودگی وحشتناک می گردد.

لذا می بینیم که در این نوع توسعه(تهران) مردم زیادی بواسطه آلودگی از بین میروند و کیفیت هوای شهرها بشدت ساقط و نازل می گردد.

این گونه توسعه پراکنده، هزینه های بزرگ راه ها، جاده های فرعی، حمل و نقل، فاضلاب، آب و سایر زیر ساختها معمولاً بصورت سرسام آوری بالا است.

خلاصه اینکه این نوع گسترش نیز در هر جای جهان از نظر اقتصادی، اجتماعی، ایمنی و مهم تر از همه بهداشت و تندرستی و محیط زیستی غیر قابل قبول بوده و اقدامی مستلزم سرزنش است.

مفهوم کلیدی:

 

2-توسعه فشرده:

این الگوی توسعه در واقع جایگزین، توسعه پراکنده بوده و پایدار ترین نوع توسعه محسوب می گردد.

 

توسعه فشرده و اساسا گسترش عمودی شهرها، متراکم و مچاله شده نوعی از توسعه است و طبعاً احتیاج بسیار کمی به زمین دارد. لذا از نظر حفظ سرزمین های حاصل خیز کشاورزی، ایده آل است.

 

میزان بسیار منطقی و استاندارد زمین برای سکونت مردم و سایر موارد در این نوع توسعه مد نظر قرار میگیرد، لذا زمین کشاورزی فراوان، جنگل ها، و سایر سرزمینها، که بلحاظ اقتصادی و اکولوژیکی مهم هستند و در اطراف شهر قرار دارند، در امنیت میباشند.

در این نوع شهرسازی اقدامات فراوانی برای طراحی بهتر انواع سامانه های شهری نیز میسر است.

در این نوع بهره گیری از زمین ،سیستم انرژی، حمل و نقل، مناطق مسکونی و سایر موارد را می شود بنحو مناسبی سامان دهی نمود.

کاهش استفاده از زمین، کاهش پیمایش و کاهش مصرف انرژی و کم شدن میزان انواع آلودگیها و سایر ناهنجاریها در این نوع توسعه نهفته است.

مهم ترین مزیت این نوع توسعه شاید در سیستم حمل و نقل آن باشد، لذا سیستمهای انتقال گسترده عموی ، انرژی بسیار کمتری را مصرف کرده و در فضای کمتری مسافرت صورت میپذیرد.

در چنین حالتهائی حتی وسائط نقلیه موتوری سبک هم براحتی می توانند، سرویس دهی منظم و قابل قبولی داشته باشند و به لحاظ امنیتی و ایمنی مزایای فراوانی حاصل میگردد.این نوع گسترش ، مراحل آغازین خود را می گذراند. امید است مسئولین شهرهای جهان با آگاهی کامل از مزایای این گسترش آنرا در شهرهای جدید التاسیس، رواج دهند.

 

این توسعه مزایای فراوانی را در بر دارد، اول اینکه بسیار ارزان است و مردم متوسط می توانند براحتی صاحب خانه و کاشانه شوند، مضافاً این بدلیل فشردگی و تراکم مناسب، خدمات آتش نشانی، آب، فاضلاب و سایر احتیاجات براحتی میسر است.

این توسعه در اروپا بسیار معمول است و مناطق تحت توسعه نیز برای سالهای آتی طراحی گردیده است.

مثلاً در کشورهای اروپائی، شفافیت لازم در ارتباط شهر و حومه آن و زمین های مورد توسعه وجود دارد و برنامه ریزان بخوبی می دانند که مناطق تحت توسعه شهر با چه اصولی استوار گردد تا کمترین میزان خسارت به اقتصاد، مردم و محیط زیست وارد آید.

مفهوم کلیدی:

 

 

 

توسعه دایره ای و دالانی شهرها:

این دو گزینه در واقع می توانند الترنایتو توسعه فشرده قلمداد شوند.

در توسعه دایره ای یا ماهواره ای، جوامع دور از مرکز شهر مستقر شده و توسط بزرگ راهها و خطوط راه آهن به مرکز شهر و اطراف آن وصل می شوند.

اگر چه در این نوع توسعه مردم براحتی می توانند مسافرت داشته و از زندگی و کیفیت آن لذت ببرند، ولی مضاری هم بر این نوع توسعه مترتب است.

این روش بدلیل گسترش افقی شهرها، زمینهای کشاورزی بیشتری را زیر ساخت و ساز می برد و بعبارتی کاربری زمین بنحوه فزآینده ای تغییر یافته و از کیفیت حاصل خیزی خاک اطراف نیز کاسته می شود.

مسافرت ها گسترش یافته و مصرف انرژی بالا می رود، آلودگی ایجاد و سایر ناهنجاریهای محیط زیستی نیز متحمل است. لذا این نوع توسعه توصیه نمی گردد.

 

توسعه دالانی:

در این نوع توسعه، ساختمانهای تجاری و مسکونی در طول دالانهای اصلی سیستم حمل و نقل ساخته می شوند.

این گسترش از مطلوبت پائینی برخوردار است و نیازمند گسترش بی رویه حمل و نقل می گردد و در نتیجه مصرف انرژی را در شهرها بالا می برد.

آلودگی هوائی که ایجاد می شود بیشتر از آلودگی توسعه فشرده است، البته این ناهنجاری بواسطه اصلاح سیستم حمل و نقل قابل حل است.

بطور مشخص، تمام گزینه هائی را که در خصوص توسعه شهرها شرح دادم، توسعه فشرده شهرها، بهترین گزینه است که منافع زیادی را در برداشته و پایدارترین نحوه توسعه بشمار می رود و هنگامیکه بدرستی اجراء گردد ارتباط پایدارتری بین انسان و محیط زیست برقرار و استوار می گردد.

طرحهای استفاده از زمین بر مبنای پایداری، بنیاد و اساس تمدن فردای بشر را حفاظت کرده و منابع تجدیدپذیر زیادی را بصورت پایدار حمایت می نمایند.

مثلاً جنگل ها، مزارع کشاورزی، ماهیگیری، گونه های حیات وحش از جمله منابع تجدید پذیری هستند که با توسعه فشرده شهری، ضمن اینکه از زمین استفاده بهینه می گردد به منابع تجدید پذیر هم توجه جدی می شود.

مفهوم کلیدی:

 

طراحی استفاده از زمین و ساختمان سازی:

 

طراحی دقیق استفاده از زمین می تواند در مقیاس کوچکتری نیز انجام گردد.

برای مثال در حال حاضر در تقسیمات فرعی بعضی از مناطق، طرحهای استفاده از زمین فقط بخشی از آنرا با در نظر گرفتن کیفیت خاک، زهکشی آب، موقعیت و مکان حیات وحش و خصوصیات زیاد دیگری را، مدنظر قرار می دهند.

 

انتخاب فوق به طراحان اجازه طراحی همگام و همراه با طبیعت میسر می سازد.

طراحان با انجام این مهم بجای اینکه خود را با طبیعت همراه کنند،طبیعت را با خود همراه و همگام میکنند

 

مثلاً اگر ما خانه هایمان را داخل مناطق زهکشی طبیعی بسازیم، میلیونها ریال صرفه جوئی در ایجاد سیستمیهای انتقال آب شرب صورت می گیرد و منظر ساختمان با توجه به غنی بودن منطقه از حیات وحش، جذاب و لذت بخش خواهد بود.

 

لذا، حفاظت از زهکشی طبیعی، نواحی حیات وحش، مناطق پر شدن مجدد سفره آب زیرزمینی و سایر خصوصیات مهم سرزمین، هزینه های توسعه را بنحو قابل ملاحظه ای کاهش می دهند و از طرف دیگر کیفیت حیات و زندگی مردم، افزایش یافته و کمک بسیار ارزشمندی هم در حمایت از خدمات اکولوژیکی با ارزش محقق می شود.

مفهوم کلیدی:

 

طرحهای جامع استفاده از زمین :

لازم است در یک تقسیم بندی کلان مناطق خشکی کشور را به دو دسته تقسیم کنیم:

1- شهری.

2- کشاورزی و سایر .

سپس بر اساس اولویت های هر استان، توسعه های مربوط به همان منطقه مدنظر جدی قرار گیرد.

در این تقسیم بندی کلان، حفظ ارزشهای اکولوژیکی و چشم انداز های بیولوژیکی درازمدت ، بسیار مهم و حیاتی است.

دولت ها می توانند با انجام طرحهای جامع استفاده از سرزمین، زمین های حاصل خیز کشاورزی را حفظ کرده و همزمان از گسترش بی رویه و غیر معقول شهرها جلوگیری کنند و ایجاد کمربندهای سبز در اطراف شهرها به منظور تولید مناسب اکسیژن و جلوگیری از آلودگیهای محیط زیستی فوق العاده مهم است، در استفاده از سرزمین طرحهای استفاده بهینه از انرژی و آب نیز مدنظر جدی قرار می گیرد.

پارک های ملی، مناطق بکر، جنگل های ملی، ذخائر حیات وحش و تنوع بیولوژیک در طرحهای شهری و استفاده از سرزمین نیز بخشی از توجهات را باید بخود اختصاص دهند.

نهایتاً طرحهای استفاده از زمین عمدتاً باید منجر به کاهش گسترش و رشد بی رویه شهرها در کشورهای مختلف جهان گردد.

روشهای زیادی برای ترویج الگوهای استفاده پایدار از زمین در جهان وجود دارد. مثلاً منطقه بندی، میزان مالیات بر سرزمین های مورد استفاده، پرداخت حق توسعه توسط مردم و مهم تر از همه، استفاده اشتراکی از زمین یعنی انسان و حیات وحش بتوانند در یک اجتماع مسالمت آمیز بدون اینکه صدمه ئی بر همدیگر وارد آورند، زندگی کنند.

البته انجام این مهم مستلزم، طرحهای ظریف، دقیق و مهندسی می باشد و با در نظر گرفتن مجموعه عادات انسانها و حیوانات اقدامات مربوط به طراحی و مکان های امن اشتراکی مدنظر قرار می گیرد.

 

گذار به یک سیستم حمل و نقل پایدار:

امروزه در جهان سالانه میلیونها خودرو ساخته می شود و ترلیاردها کیلومتر مسافرت توسط وسائط نقلیه در هر سال انجام می گیرد.

در سال 2005 میلادی ناوگان خودروها، 550 میلیون تخمین زده شد و سالانه درصد قابل ملاحظه ای نیز به وسائط نقلیه اضافه می گردد، تعداد خودروهای موجود در جهان در سال 2010 رقمی در حدود یک میلیارد بود و پیش بینی می شود تا سال 2050 میلادی از مرز 5/2 میلیارد بگذرد.

نظر به اینکه اکثر مسافرتها توسط ناوگان حمل و نقل انجام میگردد، لازم است توسعه این بخش بصورت پایدار مدنظر کشورهای جهان قرار گیرد.

از آنجائیکه بخش اعظم انرژی مصرفی، در حمل و نقل مورد استفاده قرار می گردد این انرژی در جریان سوخت و سایر، آلودگیهای فراوان محیط زیستی تولید می کند، لازم است نوآوریهائی نیز در جهت کم کردن مصرف انرژی، صورت پذیرد.

ناپایداری فعلی سیستم حمل و نقل در جهان از یک طرف و افزایش تیراژ تولید خودروها از طرف دیگر و همچنین میزان پیمایش و مسافرت شهروندان جهان، هر ساله مشکل آلودگی هوا در اکثر کشورهای جهان مخصوصاً کلان شهرها، وجود داشته و افزایش می یابد و در مواردی بسیار بدتر هم شده است.

با افزایش خودروها در جهان، نفت بیشتری باید جابجا شود و این جابجای مشکلات نشت نفت را به دریا و خشکی نیز افزایش می دهد.

سطح دی اکسید کربن جهان به واسطه افزایش مصرف سوخت های فسیلی نیز افزایش یافته است.

رسوبات اسیدی و آلودگی شهرها نیز مزید بر علت گردیده است.

افزایش خودروها و ناکارآمدی سیستم های کنترل کننده آلودگی آنها و مصرف سوخت بالا مشکلات بهداشتی عدیده ئی برای انسان و اکوسیستم ها ایجاد کرده است.

تراکم شهری دردسر جدیدی است که باعث صرف ساعت ها در ترافیک، شهروندان را گیج و عصبی کرده است. از طرف دیگر کاهش منابع سوخت در جهان، بر مشکلات جاری افزوده است.

ساخت بزرگراه و نگهداری آنها نیز بسیار پر هزینه است و ده ها هزار نفر سالانه در جهان بواسطه تصادفات از بین می روند.

اگر خودروها و وسائط نقلیه برای ما لذت آفرین باشند و نقش مهمی را در اقتصاد بازی کنند، چگونه می توانیم این آنها را پایدار نمائیم؟

مفهوم کلیدی:

 

حرکت بسوی خودروهای کارآمد و سوخت های جایگزین:

اولین مرحله در گذار به یک سیستم حمل و نقل پایدار اساساً نهفته در بهبود کارائی و بازده خودروها است، و این مهم هم اکنون شروع شده است.

لذا بهبود کارائی سوخت منافع زیادی را در بر دارد.

اول اینکه کمک شایانی به استفاده از منابع نفت نموده و زمان لازم را برای پیدا کردن جایگزین مناسب فراهم می آورد.

دوم اینکه با بهبود کارائی، آلودگی هوار بطرز بیسابقه ای کاهش می یابد. هر چه خودرو کاراتر باشد، آلودگی کمتری تولید می کند.

سوم اینکه نیاز به حفاری و درآوردن نفت و انرژی از دل زمین نیز کاهش می یابد. البته اگر مقدار خودروها افزایش یابد و پیمایش نیز فزونی گیرد، همه تلاشهای مربوط به کارائی بر باد می رود.

بدین ترتیب کارائی سوخت خودروها که مصرف سوخت مناسبی داشته باشند یکی از مراحل گذار به سیستم حمل و نقل پایدار است.

 

ایجاد و ساخت خودروهای با مصرف سوخت با کیفیت:

بهبود مربوط به مصرف سوخت در خودروها با روشهای متفاوت و متنوعی میسر است.

در استخدام ترکیبی روشها، می توان خودروئی ایمن، سبک وزن و فوق العاده کارا تولید نمود. مثلاً طراحی موتور، نقش بسیار اساسی در بهبود کارائی سوخت دارد، یا بهبودهای مربوط به آیرودینامیک خودرو(چگونه هوا در اطراف خودرو در حال حرکت جریان داد) نیز می تواند بطرز بی سابقه ائی کارائی خودرو را بالا ببرد.

مواد سبک وزن بکار رفته در خودرو از قبیل لاستیک، پلاستیک و فوم نیز کارائی خودرو را بالا می برند، مواد با دوام (Space Age Materials)و کیسه های هوا

(air bags) ایمنی خودروهای کم جثه را بشدت افزایش می دهد.

محدویت سرعت و تعلیم و تربیت کاربران خودرو نیز نقش مهمی در افزایش کارائی خودرو دارند.

مبدلهای کاتالیزری و استفاده ترکیبی از متانول و بنزین، می توانند تا حدود بسیار زیادی از میزان آلودگی بکاهند.

سوخت گاز پروپان(Popane)، خودروهای برقی و دورگه (Hybrid) نیز از میزان آلودگی می کاهند.

البته برای کاراتر کردن خودروها و نیز کنترل انتشار گاز CO2 نیز باید اقداماتی صورت گیرد تا بتوانیم در آینده شاهد خودروهای با تولید آلودگی صفر باشیم.

 

مفهوم کلیدی:

 

 

تولید هواپیماهای با مصرف سوخت کاراتر:

صنعت هواپیمائی مصرف سوخت بالائی دارد و این موضوع باعث ناهنجاریهای عدیده محیط زیستی در جهان گردیده است.

لازم است ، جت های با مصرف سوخت کمتری ساخته شوند.

سوخت های جایگزین( سوخت های پاک):

سوخت های جایگزین و پاک بخش بسیار مهمی از مرحله گذار به سیستم حمل و نقل پایدار محسوب می شوند.

خودروهای شخصی، کامیونها، اتوبوسها می توانند از طیف وسیعی سوخت استفاده کنند، مثلاً هیدروژن، اتانول و الکل که از منابع تجدیدپذیر انرژی تهیه می شوند از این نوع هستند.

این سوخت ها علاوه بر تجدید پذیر بودن، به پاک سوختن نیز مشهورند.

خوشبختانه امروزه تلاشهای گسترده ای در خصوص استفاده از این سوخت در دست انجام است. مثلاً ترکیبی از اتانول و بنزین، از مقبولیت اجتماعی بالائی در بعضی از کشورهای اروپائی پیدا کرده است ولی در کشورهای در حال توسعه، راههای درازی در پیش است تا بتوان به این اقدام مهم دست زد.

ماشینهای برقی، سلولهای سوخت که توسط هیدروژن کار می کنند و بیو دیزلها، روغنهای گیاهی و مهمتر از همه انرژی خورشید، از جمله سوخت های تجدیدپذیر و پاکی هستند که تحقیقات در زمینه استفاده از این سوختها در دست انجام است.

 

مفهوم کلیدی:

 

فاز دوم: سیستمهای انبوه جابجائی وکاهش آلودگی بعلاوه آرامش و آسایش بیشتر:

گذار به خودروهای با سوخت پاک برای جوامع امروزی بسیار حیاتی و ضروری است.

امروزه متجاوز از 500 شهر در جهان بالای یک میلیون نفر سکنه دارند و شهرها همچنان بسرعت در حال گسترش میباشند، بیش از 50 شهر در جهان دارای بیشتر از ده میلیون نفر جمعیت هستند و مسافرت های درون شهری نیز افزایش یافته است . با توجه به موارد فوق گذار به یک سیستم گسترده جابجائی بسیار حیاتی است.

لذا برای انتقال انبوه مردم (Mass Transit) لازم است ناوگان وسیع حمل و نقل، متشکل از اتوبوسها، قطارهای مسافری درون شهری، ایجاد گردد.

تا زمانیکه این امر محقق نشده است، دولت ها می توانند کار در خانه را مدنظر قرار داده و کارکنان از طریق خطوط تلفنی مربوط و اتوماسیون اداری کارها را در منزل انجام، و بدین ترتیب مسافرت های درون شهری کاهش یابد.

روی آوری به استفاده از دوچرخه نیز بسیار پسندیده است و مزایای فراوان اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی برآن مترتب است.

با کمک شهرداریها این امر میسر بوده و براحتی می شود بخشی از مشکلات مربوط به حمل و نقل را از این طریق حل نمود.

 

 

مفهوم کلیدی:

 

 

خلاصه مجموعه اقدامات انفرادی برای دستیابی به سیستمهای انسانی پایدار:

حمل و نقل:

v برای رفتن به مدرسه یا خرید از مغازه، پیاده روی کنید یا از دوچرخه استفاده نمائید.

v برای مسافرت های درون شهری از اتوبوس استفاده کنید.

v اگر دوست دارید خودرو سوار شوید، یک خودروبسیار کوچک و کم مصرف بخرید.

 

سیستم انرژی:

v در منزل، محل کار، مغازه، واقعاً لامپ های اضافی را خاموش کنید.

v در شب برای گرم نگه داشتن اتاقهایتان از پرده ضخیم استفاده کنید.

v اتاقهایتان را برای مهار فرار گرما حسابی عایق کنید.

v پنجره ها را در زمستان با پلاستیک روشن بپوشانید.

v تجهیزات اتاق را در زمستان 20 درجه سانتیگراد و در تابستان 23 درجه نگهدارید.

 

سیستم کشاورزی:

v اگر باغی دارید گیاهان خوراکی و سبزیجات در آن بکارید و نوش جان کنید.

v از سبزیجاتی که بصورت ارگانیک و طبیعی بعمل آمده اند خریدداری کنید.

سیستم آب:

v در حمام دوش های کوتاه بگیرید.

v هنگامیکه مسواک میزنید و یا زیر ریش و گونه هایتان را تنظیم می کنید، شیر آب را ببندید.

v اگر باغچه دارید، صبح زود یا آخر شب آنرا آب دهید، چون در این موقع آب هدر روی بسیار کمتری دارد و تبخیر صورت نمی پذیرد.

سیستم ضایعات:

v تا آنجائیکه می توانید ضایعات خود را به کارخانه های بازیافت بفرستید.

v ضایعات ارگانیک را به کود تبدیل کرده و در کشاورزی استفاده کنید.

v کمتر بخرید و لذا کمتر ضایعات تولید کنید.

امنیت،اقتصاد سالم و حفاظت از محیط زیست در سیستمهای انسانی پایدار نهفته است