بنام خدا 
پژوهشگر:دکتر عبدالعظیم  سلطانی نژاد
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

چكيده

                                        اقتصاد،الودگي هوا و سلامت          
در جوامع سنتي گذشته عمده فعاليتهاي بشر صرف جمع آوري آذوقه كه توليد آن سازگار با محيط زيست بود ميگرديد.
بموازات افزايش جمعيت و پيچدگي فعاليتهاي انساني با استفاده از تكنولوژي موجبات تخريب محيط زيست از جمله آلودگي هوا فراهم گرديد.
اوج تخريب و آلودگي هوا از سال 1960 بواسطه استفاده از سوختهاي فسيلي آغاز شد و اين روند مخصوصا در كشورهاي در حال توسعه رو به افزايش است و تهران بعنوان مركز يكي از كشورهاي در حال توسعه از آلودگي شديد هوا كه اساسا بواسطه استفاده از سيستمهاي ناپايدار حمل و نقل(خودروهاي فرسوده)،برنامه ريزي شهري(ساخت مجتمع هاي مسكوني غير استاندارد) و توليد انرژي بصورت ناپايدار، ايجاد شده است ، رنج مي برد.
در اين مقاله تحقيقاتي با استفاده از اطلاعات و داده هاي مربوط به خودروهاي فرسوده، جمعيت،اقليم،مرگ و مير،بيماريها،تناژ و غلظت آلاينده ها و ساير اطلاعات مرتبط ، با ايجاد مدلهاي مربوط سعي شده است به موارد ذيل پاسخ داده شود.

1.  تعيين نحوه تناژ و غلظت آلاينده ها.
2.  ميزان مرگ و ميرها بواسطه آلودگي هوا.
3.  هزينه هاي اقتصادي مرتبط با آلودگي هوا.

نتايج تحقيقات نشان مي دهد كه در صورت تبديل به احسن كردن خودروهاي فرسوده و ايجاد سيستم هاي پايدار حمل و نقل ،برنامه ريزي شهري استاندارد و ايجاد سيستم پايدار توليد انرژي محسنات زيادي براي شهروندان تهران حاصل مي آيد.
اين منافع عبارتند از:

1.   كاهش قابل ملاحظه ميزان تناژ و غلظت آلاينده هاي هواي تهران ودر نتيجه بهبود سلامت مردم.
2.  كاهش شديد مرگ وميرهاي مرتبط با آلودگي هوا.
3.  صرفه جوئي در هزينه هاي اقتصادي مترتب بر آلودگي هوامخصوصا ّ بهداشتِ.
4.  افزايش طول عمر انسانها و افزايش بهره وري.

اقتصاد ، آلودگي هوا و سلامت
كليات مربوط به الودگي هوا:
هوا يك منبع طبيعي قابل تجديد شونده است كه توسط پروسه هاي (فرايندها) طبيعي پاكيزه شده و بواسطه موجودات زنده تجديد حيات مي نمايد.
اين منبع خدادادي جهاني توسط همه موجودات زنده مورد استفاده قرار گرفته و نكته اين است كه چرا فقط عده قليلي از انسانها بايد به مواظبت از آن بپردازند.
آلاينده هاي هوا كه عمدتا در اثرفعاليتهاي انساني بوجود مي آيند هواي شهرها را بواسطه تجمع تدريجي ناپاكيزه كرده و در مواردي به سطوحي سمي بسيار خطرناكي كه ويرانگر حيات همه موجودات زنده است ، مي رسند. اين آلاينده ها اساسا از طريق حمل و نقل ، توليد انرژي و صنايع بوجود مي آيند،‌سوختهاي فسيلي منبع اصلي آلاينده هاي هوا هستند.
آلاينده هاي رها شده در اتمسفر شهرها با ساير تركيبات اتمسفري مثل بخار آب تركيب شده و آلاينده هاي ثانويه بسيار خطرناكي را نيز بوجود مي آورند.
دود- مه  فتوشيميائي غليظي كه بالاي اكثر شهرها،مخصوصا شهركهاي صنعتي و توليدي مشاهده مي شود در واقع تركيب بسيار خطرناكي از هيدروكربنها و اكسيدهاي نيتروژن است كه در صورت پايداري عواقب بسيار خطرناكي را از نظر سلامتي موجودات زنده بدنبال دارد.
آلودگي هوا نشانه و علائمي از سيستم هاي ناپايدار حمل و نقل،صنعت،ساخت وساز مجتمع هاي مسكوني و توليد انرژي است.
پارامترهائي از قبيل درجه حرارت ، تابش خورشيد ، باد و ساير عاملهاي اقليمي نقش بسيار مهمي بر تاثير آلاينده ها بر موجودات زنده دارند.
عاملهاي فوق با توجه به پستي و بلندي هاي منطقه(توپوگرافي)از شدت عمل متفاوتي برخوردار مي باشند.
در مناطق پر جمعيت و با شرايط توپوگرافيك خاص و وجود سيستم هاي ناپايداري همانند حمل و نقل،مجتمع سازيغير استاندارد،صنايع مزاحم و توليد انرژي ،‌همواره شاهد تجمع بيش از حد آلاينده ها بر فراز شهرها هستيم.
در چنين شرايطي ساده لوحانه است كه منتظر نزولات جوي و يا وزيدن نسيم هاي صبحگاهي يا شبانگاهي باشيم ، غافل از اينكه باد و باران تنها عامل جابجائي آلاينده ها از مكاني به مكان ديگر هستند و بايد بدانيم كه مقصد نهايي آلاينده هاي هوا آبراهه ها، خاك ، مستغلات و ساختمانها هستند و ما همواره شاهد تاثيرات نامطلوب اين آلاينده ها بر سيستم هاي فوق بوده ايم بايد بدانيم كه بخش مهمي از آلودگي آبها ، خاكها و ساير در واقع آلاينده هاي هوائي هستند كه بواسطه باد و باران از هوا به اين سيستم ها منتقل شده اند.
بدين ترتيب راه حل نهائي پاكسازي هواي شهرها ، حركت بطرف ايجاد    سيستم هاي پايدار حمل و نقل، مجتمع سازي استاندارد و توليد انرژي پاك است.
تا زمانيكه نتوانيم و يا نخواهيم پايداري سيستم هاي حيات را بنا نهيم ، سخن گفتن از پيشگيري يا كنترل آلودگي بي اعتبار است. 
اگر نگاهي گذرا بر وضعيت آلاينده هاي همچون منواكسيد كربن ، ذرات و ساير آلاينده ها بياندازيم ملاحظه مي شود كه اين آلاينده ها در اكثر هواي شهرهاي صنعتي از حد مجاز بسيار بالاترند مخصوصا در تهران كه چندي پيش شاهد به حد اضطراري رسيدن اين آلاينده ها بوديم.
بخوبي مي دانيم كه حمل و نقل ما بزرگترين منبع توليد منواكسيد كربن ، تركيبات ارگانيك فرار و اكسيدهاي نيتروژن است.
منابع ثابت نيز نقش مهمي را در توليد اكسيدهاي سولفور ايجاد مي كنند.
اغلب ذرات موجود در فضاي شهرها نيز بواسطه پروسه هاي صنعتي و استفاده از سوخت هاي فسيلي بوجود مي آيند.
براي روشن شدن موضوع به تحقيقات انجام شده در ارتباط با آلاينده هاي هواي تهران، اثرات برسلامت انسانها و تاثيرات اقتصادي آنها به شرح ذيل مي پردازيم:
اطلاعاتي مربوط به تعداد خودروهاي فرسوده و ميزان آلاينده ها در تهران.
بر اساس بر آوردهاي موجود تعداد كل خودروهاي فرسوده با عمر بالا ي20 سال در سال 1377 در تهران بزرگ 360 هزار دستگاه تخمين زده شده است.
با احتساب 15 درصد افزايش سالانه نزديك به يك ميليون (957000)‌دستگاه خودرو فرسوده بالاي 20 سال در سال 1384داريم.
اغلب اين خودروها وانت،تاكسي و آژانس مي باشند كه توليد آلودگي بيش از حد نموده و غلظت آلاينده ها را در تهران بالا مي برند.
بر اساس تحقيقات هر دستگاه از اين خودروهاي فرسوده 2 برابر خودروهاي با تكنولوژي جديد مصرف سوخت دارد،لذا با توجه به 2برابر شدن مصرف سوخت خودروهاي فرسوده اولا تناژ بسيار بالائي از آلاينده ها در تهران توسط اين خودروها تخليه شده و ثانيا غلظت آلاينده ها به نحوه وحشتناكي افزايش   مي يابد.
در ارتباط با تناژ تخليه آلاينده ها در تهران با استفاده از قالبهاي رگرسيوني چندگانه و مدلهاي مربوط اطلاعات ذيل بدست آمده است.
جداول ذيل با فرمولهاي مربوط وقالبهاي رگرسيوني چندگانه در مورد تناژ، غلظت آلاينده ها و اثرات آنها بر سلامتي انسانها را در تهران نشان مي دهد 
جدول 1:
مدلهاي استفاده شده جهت تعيين تناژ،غلظت و اثر آلاينده ها هوا در تهران.

 ادامه جدول 1:
مدلهاي استفاده شده جهت تعيين تناژ،غلظت و اثر آلاينده ها هوا در تهران.

جدول 2:
ميزان تناژ CO :
 (حالت مطلوب)

جدول 3:
غلظت آلاينده ها:

 
جدول 4:

جدول 5:

(حالت مطلوب)

جدول 6:

R2 هاي مدلهاي خطي ساده تناژ و غلظت CO

: 

جدول 7:
اثر آلاينده ها (مرگ و مير)

13202×7/5%=752نفر در ماه ×12=9024 نفرمرگ در سال

جدول 8:
اثر آلاينده ها بر مرگ و ميرهاي مربوط به دستگاه گردش خون، تنفس، سرطان و ضرائب برآورد شده با توجه به غلظت آلاينده ها در تهران بزرگ:

اثر آلاينده ها بر سلامت انسان و موجودات زنده:

1.  منو اكسيد كربن:

همانگونه كه مي دانيم اين گاز بدون رنگ،بدون بو و بدون مزه است و درصد بالاي از اين گاز توسط خودروهاي فرسوده توليد شده و در صورتيكه از حد مجاز تجاوز نمايد همراه با ساير گازهاي آلاينده ايجاد اختلالات و نا هنجاريهاي وسيعي در سيستم سلامتي موجودات زنده ايجاد مي كند.
مخصوصا اينكه اين گاز در دستگاه گردش خون اختلالات بالائي ايجاد كرده بدين معني كه قدرت سلولهاي قرمز خون را براي انتقال اكسيژن به نحوه قابل ملاحظه كاهش مي دهد.
اين گاز 200 مرتبه بيشتر از اكسيژن با هموگلوبين خون تركيب مي شود.
بدين ترتيب ارتباط بسيار بالاي بين غلظت آلاينده ها و مرگ و ميرهاي ناشي از دستگاه گردش خون و ساير مرگ و ميرهاي تنفسي و سرطاني كه در جدول شماره 8 نشان داده شده است وجود دارد.
ذرات معلق و ساير تركيبات اورگانيك فرار به نوبه خود ناهنجاريهاي وسيعي در ارتباط با سلامت موجودات زنده ايجاد مي نمايند.
بخش عمده اي از مرگ و ميرهاي مربوط به دستگاه تنفس و سرطان به ذرات معلق و VOCها اختصاص دارد.
مكانيزم اثر ذرات بر ريه ها كه در واقع مخربترين آلاينده هوا در ارتباط با ششها مي باشد ، به شرح ذيل است.
ذرات با قطر PM2.5 در واقع ذرات ثانويه ئي هستند كه در نتيجه واكنش آلاينده هاي گازي شكل مختلف در هوا بوجود مي آيند.
اين ذرات با قطر مربوط(PM2.5 ) به راحتي مي توانند در كانالها و حفره هاي بسيار كوچك سيستم تنفسي تجمع نمايند كه حذف آنها از سيستم تنفسي توسط مكانيزمهاي دفاعي طبيعي از قبيل سرفه كردن و يا عطسه زدن غير ممكن مي شود،‌در نتيجه تجمع ميزان كافي از اين ذرات بسيار ريز در مكانهاي كه قبلا ذكر آن رفت اختلالات وسيعي را در سيستم تنفسي موجودات زنده بوجود     مي آورد.
مثلا تنگي نفس و التهاب دروني ريه ها و نهايتا ورم ششها بواسطه آلاينده هاي هوا (urban emphysema ) را مي توان نام برد.
بيماريهاي ديگري از قبيل برنشيت و ساير امراض مرتبط با سيستم تنفسي نيز دور از انتظار نيست. 
تركيبات اورگانيك فرار منتشره از خودروها باعث بوجود آمدن انواع مشكلات زيست محيطي مي شوند.
اثرات مستقيم اين مواد فتوشيميائي بر انسان و ساير موجودات زنده عبارتند از :
التهاب چشمها ، ريه ها و ساير غشاء هاي مخاطي .
گياهان نيز دچار كندي رشد و نهايتا از بين مي روند.
ارتباط غلظت اين تركيبات با انواع مختلف مرگ و ميرهاي متداول در جدول شماره 8 نشان داده شده است.

آناليز اقتصادي آلودگي هوا:
در تعيين هزينه هاي اقتصادي آلودگي هوا متغييرهاي زيادي نقش دارند و اساسا كمي كردن آنها كار آساني نيست.
بخوبي مي دانيم كه با افزايش كنترل و يا كاهش آلودگي هوا،‌هزينه هاي مربوط به تكنولوژي افزايش مي يابد و با افزايش كنترلها خسارتهاي ناشي از آلودگي كاهش مي يابد.
هزينه هاي كلي آلودگي بر اساس فرمت ذيل حاصل مي شود.

هزينه كنترل آلودگي+ خسارتهاي ناشي از آلودگي = كل هزينه هاي آلودگي هوا

  آنچه را كه در اين تحقيق مد نظر بوده است ، تعيين خسارتهاي كلي در ارتباط با آلودگي هواي تهران است.
اساسا انسانها به دلايل مختلف در خصوص پذيرش خطرات مرتبط با آلودگي هوا نگاههاي متفاوتي دارند، مثلا اگر از شهروندان تهراني سئوال شود كه خطر مرگ يا بيماري بواسطه آلودگي هوا چقدر است جوابهاي متفاوتي ارائه        مي نمايند. 
اگر بتوانيم پاسخ مناسبي براي سئوال فوق پيدا كنيم ، با ملاحظاتي (پذيرش ريسك) مي توانيم ، هزينه هاي مترتب بر آلودگي هواي تهران را تخمين بزنيم.
شايد ريالي كردن حيات انسانها،بلحاظ مختلف ،اخلاقي نباشد،ولي اين امكان را به پژوهش گران مي دهد كه براي كاهش خطرات و افزايش طول عمر انسانها راهكارهاي علمي پيدا كنند.
در تحقيقي،مردم يك كشور خارجي، حاضر بودند براي حفظ حيات خود مبلغ 32000دلار پرداخت نمايند و براي افزايش يكسال طول عمر نيز 1600دلار را پيشنهاد كردند(Willingness to pay) لذا با يك محاسبه ساده مي توان دريافت كه هزينه از دست رفتن حيات و يا كاهش طول عمر انسانها چقدر است،ما بر مبناي فوق هزينه هاي مترتب بر آلودگي هواي تهران را تخمين خواهيم زد و عمده تكيه ما در اين مقاله،خودروهاي فرسوده خواهد بود.
تخمين هزينه هاي اقتصادي آلودگي هواي تهران ناشي از خودروهاي فرسوده.

1.  بر اساس آمارهاي موجود تعداد خودروهاي فرسوده در تهران با عمر بالاي 20سال قريب به يك ميليون (957000)‌تخمين زده شده است.

اين خودروهاعمدتا ناوگان حمل ونقل عمومي را تشكيل مي دهند.(تاكسي،آژانس و ساير خودروهاي مسافربر) كه بدليل فرسودگي توليد آلودگي زيادي نموده و بدين ترتيب هواي تهران آلوده مي شود.
اين خودروها خسارتهاي بسيار سنگين اقتصادي بر تهران تحميل مي نمايند.
مثلا مصرف سوخت بالا،سرعت پائين،ترافيك سنگين،افزايش بيماريها،ايجاد آلودگي و ساير ناهنجاريهاي متعدد ديگري بواسطه تردد اين خودروها در شهر ايجاد مي شود.
پيمايش اين خودروها روزانه 70 كيلومتر تخمين زده شده است و هر يك از اين خودروها نسبت به خودروهاي جديد 25 درصد اضافه مصرف سوخت دارند،لذا با يك محاسبه ساده مي توان به هزينه سنگين اصافه مصرف سوخت اين خودروها پي برد .
(ليتر روزانه) 9200000= (اصافه مصرف سوخت)ليتر2/9 × (خودروهاي فرسوده)1000000
ميليون294دلاردر سال=9000 ÷ 360×ريال اضافه مصرف سوخت روزانه 7360000000=بهاي بنزين800×


هزينه هاي مرگ و مير ناشي از آلودگي هواي تهران.
بر اساس تحقيقات 7/5 درصد مرگ و ميرها بواسطه آلودگي هوا تخمين زده شده است.
با توجه به اينكه تهران در سال 1378، 41777 مورد مرگ را شاهد بوده است و نظر به اينكه هزينه حفظ حيات بر اساس استانداردهاي جهاني 32 هزار دلار تعيين شده است ، لذا با لحاظ كردن 15 درصد افزايش به مرگ و ميرها بواسطه شدت آلودگي از طريق محاسبه ساده زير هزينه هاي مرگ ومير ناشي از آلودگي هواي تهران درسال 1384 را بصورت ذيل داريم .
176ميليون دلار = دلار32000 × 7/5 درصد × 96628
هزينه بيماري شهروندان تهران بواسطه آلودگي هوا.
بر اساس اطلاعات موجود(مركز آمار ايران) تعداد مراجعين سرپائي به بيمارستانهاي  تهران در سال 1377 قريب به 5ميليون نفر (4766892) بوده است،اگر بخواهيم در هر سال 15 درصد اضافه كنيم بالغ بر 12ميليون مراجعه كننده به بيمارستانها داريم،با توجه به اينكه 43 درصد مراجعه كننده گان بواسطه آلودگي هوا روانه بيمارستانها مي شوند و اگر هر نفر براي معالجه 50000 ريال هزينه نمايد لذا داريم:
ميليون دلار 29 = 900 ÷ 43درصد ×50000×12000000
هزينه هاي بهداشتي شهروندان:
با تخمين 10 ميليون جمعيت تهران اگر روزانه 2 ميليون نفر در شهر رفت و آمد كنند و اين تعداد در هفته يكبار اضافه حمام و شستشوي لباس كه عمدتا بواسطه آلودگي هوا انجام مي شود داشته باشند و هزينه حمام 5000 ريال باشد مجموعه هزينه هاي بهداشتي صرفا بواسطه آلودگي هوا ناشي از  خودروهاي فرسوده(70درصد) در تهران بصورت ذيل است.
40ميليون دلار=900 ÷ 70درصد×ريال5000×(اضافه حمام در سال)52×2000000
جدول شماره 9 مجموعه هزينه هاي اقتصادي آلودگي هواي تهران ناشي از خودروهاي فرسوده را نشان مي دهد.

با توجه به هزينه هاي اقتصادي مندرج در جدول فوق
(هزينه هاي كنترل و كاهش آلودگي + خسارتهاي ناشي از آلودگي= هزينه كل)
الف: هزينه هاي مستقيم جهت كنترل و كاهش آلودگي هوا قريب به 2ميليارد دلار بر آورد شده است (سازمان حفاظت محيط زيست) كه بايستي در يك پروسه زماني10 ساله صرف كاهش و كنترل آلودگي هواي تهران شود. 
ب: هزينه هاي غير مستقيم كه از مجموعه هزينه هاي اصافه مصرف سوخت
( 292ميليون دلار) ،خسارتهاي مرگ و مير(176 ميليون دلار) ،هزينه هاي بهداشتي(40 ميليون دلار ) و هزينه بيماريهاي سرپائي(29 ميليون دلار ) جمعا بالغ بر 539ميليون دلار است.
كه در يك پروسه زماني 10 ساله مجموعه هزينه هاي غير مستقيم با نرخ بهره 6 درصد (بانك جهاني)قريب به 5/7 ميليارد دلار خواهد بود.
با توجه به واقعيات فوق در صورتيكه به اصلاح كيفيت هواي تهران پرداخته شود علاوه بر (5/7 ميليارد دلار صرفه جوئي)در هزينه هاي غير مستقيم،هر دلار هزينه براي كاهش آلودگي هوا به اندازه 20 دلار صرفه جوئي در هزينه هاي بهداشتي را نيز خواهيم داشت .
بدين ترتيب با هزينه نمودن 2 ميليارد دلار در يك پروسه زماني 10 ساله در جهت كنترل و كاهش آلودگي هواي تهران بميزان 40 ميليارد دلار صرفه جوئي در هزينه هاي بهداشتي ميسر ميگردد.(40=20×2 ميليارد دلار)در چنين حالتي تمام شهروندان تهراني از منافع ناشي از كنترل وكاهش آلودگي هوا در
تهران بهره خواهند برد. بدون شك بهبود سلامت مردم،كاهش و جلوگيري از مرگ و ميرها و امراض مرتبط با آلودگي،كاهش فشارهاي عصبي،افزايش بهره وري و نهايتا افزايش طول عمر شهروندان تهراني فراهم مي آيد.