_{تالیف: دکتر سلطانی نژاد}

بنام خدا

موضوع : توسعه پایدار و حفاظت محیط زیست

تمدن بشری تا بحال دو انقلاب بزرگ را پشت سر گذاشته است.

الف) انقلاب کشاورزی

ب) انقلاب صنعتی

دو انقلاب فوق باعث شده که شیوه زندگی بشر کاملاً تغییر کند.

انقلاب کشاورزی انسان را از حالت بدوی زندگی یعنی شکار حیوانات با سنگ و جمع کردن دستی اذوقه، به شیوه کاملاً پیش رفته و کشاورزی مکانیزه تبدیل نمود.

انقلاب کشاورزی حدوداً ده هزار سال قبل از میلاد مسیح آغاز گردید و تا اواخر 1700 میلادی ادامه داشت.

در اواخر 1700 میلادی، انقلاب صنعتی آغاز گردید و ماشینهای عظیم الجثه که با سوخت ذغال سنگ، گاز و نفت و بطور کلی با سوخت فسیلی کار می کردند، کالاها تولید میگردید.

موفقیت انقلابهای کشاورزی و صنعتی فراوان است.

موفقیت های گسترده، کالای با ارزش و با کیفیت بالا و بطور کلی شیوه بهتر زندگی توسط دو انقلاب  فراهم گردید.

اگر چه زندگی مردم تغییر کرد و باعث گردید که تغییرات وسیعی در محیط زیست بوجود آید، بعبارتی تغییرات مثبت ایجاد شده باعث هزینه های محیط زیستی فراونی نیز گردید.

ایجاد آلودگی هوا، آب و خاک، تخریب سکونت گاههای موجودات زنده و انقراض گونه های جانوری و گیاهی هزینه های وحشتناک محیط زیستی بود که دو انقلاب کشاورزی و صنعتی برجای گذاشتند.

در جهان امروز، مردم بخوبی دریافتند که برای ایجاد یک جامعه پایدار تغییرات اساسی نیاز است.

در حقیقت یک انقلاب فرهنگی جدید یا یک انقلاب با رویکرد پایداری (انقلاب پایداری) نیاز جدی      سیاره زمین است.

تمام سیستمهای انسانی ایجاد شده در طی قرون گذشته، باید دوباره طراحی شوند. و این طراحی های جدید لزوماً باید برای کره زمین خوشبختی و پایداری. فراهم اورد.

انتخاب راه کارهای مناسب در خصوص طراحی دوباره سیستمهای انسانی.

برای درک بهتر مسائل مربوط به توسعه پایدار، مجموعه تلاشهای حفاظت از محیط زیست و به عبارتی تکامل ایده های محیط زیستی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

تکامل ایده های مربوط به حفاظت محیط زیست

بشر در ابتدا برای حفاظت از محیطی که در آن زندگی می کرد، همراه با تکامل ایده های شهرنشینی، توجه ویژه ای نیز به محیط خود می نمود، در مراحل اولیه عملیات مربوط به حفاظت محیط زیست تصمیماتیکه اتخاذ می شد، بر مبنای ااتفاقاتی بود که در ارتباط با محیط بوجود می آمد، بدین معنی که ابتدا فعالیت صنعتی انجام می گردید و سپس اثرات ناشی از آن بر محیط مد نظر قرار می گرفت، مثلاً آلودگی تولید می گردید و سپس برای مهار آن تصمیم گیری می شد.

یعنی حفاظت محیط زیست بر اساس علائم و نشانه های آلودگی، مورد توجه قرار می گرفت.

با تکامل تمدن بشری و توسعه شهرها، فعالیتهای انسانی تشدید گردید و بر همین منوال، تولید آلودگی های متعدد ناشی از فعالیتهای فوق نیز چندین برابر شد، بنحویکه روشهای ابدائی تکنولوژی مربوط به کنترل آلودگی، برای حفاظت از محیط کفایت نمی کرد، و لذا قوانین و مقررات سخت تری برای مهار آلودگی، توسط کشورهای تولید کننده آلودگی تدوین گردید، و این مسئله تا حدودی از شدت آلام مربوط به گسترش آلودگی کاست.

در این مرحله از کنترل آلودگی، صنایع تولید کننده آلودگی، موظف شدند تجهیزات مربوط به کنتزل آلودگی را در صنعت خود، نصب نمایند.

با توجه به شدت آلودگیهای بوجود آمده و عدم کفایت مناسب دستگاههای کنترل آلودگی، مسئولین حفاظت از محیط زیست متوجه شدند که آلودگی بخوبی کنترل نمی گردد و لذا به فکر تغییر فرآیندهای مربوط به کنترل آلودگی گردیدند. در واقع تغییرات رویکرد کنترل آلودگی بود که مرحله جدیدی از   نگرش ها را در خصوص جلوگیری از آلودگی بجای کنترل آلودگی، به منصه ظهور رسانید. و این رویکرد(جلوگیری از آلودگی) اساساً یک بهبود اصلی در حفاظت از محیط زیست ایجاد نمود.

جامع بودن، پوشش دادن اکثر مشکلات محیط زیستی و درگیر کردن صنایع، دولت ها و مردم، از خصوصیات نگرش، جلوگیری از آلودگی محسوب می گردد.

مفهوم کلیدی:

تکامل روشهای حفاظت از محیط زیست از وضعیت ساده آن (کنترل آلودگی با توجه به علائم آن) به وضعیت پیش رفته(پیشگیری از آلودگی) گامی مهم در عدم تولید آلودگی و مهار آن است و برای دسترسی به این مهم، که می توان آنرا یک استراتژی جهانی، قمداد کرد، سطوح مختلف همکاری و تعاون       (صنایع، دولتها و ملتها) در جهت حل معضلات و مشکلات محیط زیستی مدنظر قرار می گیرد.

کاوش در جهت علل ریشه ای بحرانهای محیط زیستی

اگر چه رویکرد جامع به کنترل آلودگی، دست آورهای قابل ملاحظه ای داشته است، ولی نباید از این نکته غافل بود که اکثر اقدامات مربوط به حفاظت محیط زیست با توجه به رشد روزافزون صنعت، در دراز مدت از کارائی لازم برخوردار نیستند.

بعنوان مثال، کنترل آلودگی بعد از تولید آن اگر چه در کوتاه مدت مفید است ولی در دراز مدت چون منجر به توقف کامل آلودگی نمی شود، می تواند اثرات مخربی بر منابع طبیعی و محیط زیست داشته باشد.

کاهش آلودگی خودروها، نیروگاهها و صنایع موجب افزایش جمعیت و رشد مداوم اقتصادی می گردد و این وضع به نوبه خود فشار غیر قابل جبرانی را بر محیط زیست که منابع آن محدود است، وارد می آورد.

با توجه به عدم جوابگوئی شامل و کامل راه حلهای موجود در خصوص محو کامل آلودگی و عدم تخریب محیط زیست، دانشمندان و دوست داران محیط زیست به مرحله دیگری از راه حل ، که می تواندحلال همه بحرانهای محیط زیست باشد، متمرکز شدند، و در تحقیقات دریافتند که ریشه عمده بحرانهای مربوط به محیط زیست عبارتند از:

1-    رشد نامتوازن جمعیت.

2-    عدم استفاده صحیح از منابع طبیعی در اختیار.

3-    وابستگی شدید به سوختهای فسیلی(نفت و غیره).

4-    تفکر تولید ضایعات و رهاسازی بدون بی خطرسازی.

راه حلهای پایدار حفاظت محیط زیست

برای دستیابی به حل بحرانهای مربوط به محیط زیست، دولتها، تجار و بازرگانان، شهروندان، همه و همه باید دست در دست هم داده و بحرانهای صدرالااشاره را بصورت ریشه ای و پایدار حل و فصل نمایند.

برای انجام این مهم و با توجه به عدم کارائی محیط زیستی سیستمهای انسانی موجود، لازم است این گونه سیستمها که نیازهای اساسی انسانها در آنها نهفته است، تجدید ساختار شوند. لذا تجدید ساختار سیستمهای انرژی، صنایع، کشاورزی، حمل و نقل، مجتمعهای ساختمانی و مدیریت ضایعات، ضرورتی        انکار ناپذیر است.

 

واقعیت این است که; توسعه پایدار، دارای معانی متعددی است، هر کسی می تواند این مفهوم پرمحتوی و غنی از تعابیر متعدد را، از دیدگاه خود تعریف نماید. توسعه پایدارعبارت است از; برآورده کردن نیازمندیهای نسل حاضر از کلیه موجودات زنده و در عین حال، حفاظت از محیطی که این موجودات در آن زندگی می کنند با عنایت به توجه جدی به نیازمندیهای نسل آتی از موجودات زنده، و به عبارتی رعایت عدالت محیط زیستی در خصوص کلیه موجودات مستقر در کره زمین. مکانیزم های لازم در جهت استقرار و بهره مندی از توسعه پایدار 1- تدوین قوانین و سیاست هائیکه مردم و کره زمین را به هم نزدیک کند. ارتباط تنگاتنگ و مبتنی بر اخلاق محیط زیستی بین مردم و سایر بخش های محیط زیست(آب، خاک، هوا، گیاهان، جانوران و منابع طبیعی) 2- ایجاد جوامع پایدار از طریق بهره گیری از بند یک(تدوین قوانین) 3- ایجاد و شرایط مطلوب اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی برای تشکیل حیاتی پایدار و هماهنگ با همه پدیده های محیط زیست. حیات پایدار فوق نیازمند شرایط ذیل است. شرایط اجتماعی الف) غذا، مسکن و پناهگاه و سایر نیازی ضروری برای همه موجودات زنده در سیاره زمین بنحویکه یک زندگی با کیفیت بسیار عالی برای همه زنده ها ایجاد گردد. ب) عدم خشونت برای انسان و سایر موجودات زنده. ج) عدم ظلم برای انسان و سایر موجودات و بخش های مختلف محیط زیست. د) تصمیم گیری مبتنی بر اخلاق، وجدان و عدالت در ارتباط با نحوه استفاده از مواهب طبیعی برای همه موجودات زنده . ه) مشارکت جمعی شهروندان در انجام فعالیتهای اجتماعی. و) تعاون و همکاری در سطح ملی و بین المللی برای شکوفائی اقتصاد بر پایه حفاظت از محیط زیست. ز) برقراری عدالت محیط زیستی(رعایت حقوق نسل حاضر با توجه به فراموش نکردن حقوق نسل آتی از مواهب محیط زیست). شرایط محیط زیستی الف: تولید ضایعات با در نظر گرفتن ظرفیت طبیعی محیط زیست در ارتباط با تجزیه و تبدیل این گونه ضایعات به مواد طبیعی قابل استفاده در بخش های دیگر محیط زیست. ب: استفاده از منابع تجدید پذیر با توجه به ظرفیت سیاره زمین در جهت تولید مجدد این گونه مواد برای استفاده پایدار. ج: استفاده از منابع طبیعی غیر قابل تجدید شونده، بگونه ای که این مواد تا جایگزین کردن مواد جدید، در دسترس و موجود باشند.(به فکر جایگزین، این گونه مواد قبل از اتمام آنها از کره زمین باشیم). د: توجه جدی به هوای پاک و آب سالم برای همه موجودات زنده. ه: حفظ تنوع محیط زیستی، (توجه جدی به نگهداری و ابقاء همه گونه های موجود گیاهی و جانوری). شرایط اقتصادی الف: توانمندی گسترده اقتصادی برای همه اقشار جامعه. ب: خودکفائی اقتصادی در سطح محلی و منطقه ای. ج: اقتصاد پایدار مبتنی بر اکولوژی و محیط زیست. د: اشتغال با حقوق مناسب و مزایای کافی برای همه آنهائیکه کار و کاسبی می خواهند. ه: اقتصاد سالم، پایدار و استوار. مفهوم کلیدی: توسعه پایدار نیازمند استراتژیهائیست که بصورت همزمان اهداف اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی را برآورده نماید.